Wie wil nog burgemeester worden? Zorgen over dalend aantal kandidaten

Achttien jaar lang is Melis van de Groep al burgemeester van Bunschoten-Spakenburg. Weinig ambtsgenoten hebben zo'n lange carrière in een en dezelfde gemeente. In september wacht het pensioen, maar een opvolger heeft de gemeente nog altijd niet gevonden. Van de zeven kandidaten die reageerden op de vacature bleken te weinig geschikt, en dus moet de hele procedure opnieuw.

"Het net is een keer uitgegooid, daar zaten te weinig vissen in", aldus de burgemeester van het vissersdorp, dat nu in bestuurlijke onzekerheid zit. Van de Groep zegt het vanaf september als belangstellende burger te zullen afwachten.

Dalend aantal sollicitanten

Bunschoten is niet de enige gemeente waar het vinden van een burgemeester een grote uitdaging blijkt. Zo mislukte ook in de gemeente Hoeksche Waard de poging dit jaar, een geschikte kandidaat kan op zijn vroegst pas volgend jaar worden geïnstalleerd.

Op dit moment loopt in 37 gemeenten een procedure voor het vinden van een nieuwe burgemeester. Vacatures in grote gemeenten als Rotterdam trekken tientallen sollicitanten, maar dat is lang niet overal het geval. Gemiddeld daalt het aantal gegadigden al jaren. Zo waren in 2016 nog gemiddeld 30 kandidaten per vacature, inmiddels is dat gedaald naar 18.

"Dat er nu weer een procedure stil wordt gelegd, is natuurlijk wel zorgelijk. Het is een trend die we nauwlettend volgen", laat een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken weten. "Omdat we niet weten wat de precieze oorzaak is, gaan we hier de komende tijd onderzoek naar doen."

De komende maanden wordt dat uitgevoerd door politicologen Zahra Runderkamp en Simon Otjes. "Het is zeker een zorgelijke trend", aldus Runderkamp. "Je wil dat er voldoende aanwas is voor politieke ambten, zoals dat van burgemeester maar ook wethouders en raadsleden. Onze samenleving draait daarop. We gaan in kaart brengen wat voor factoren meespelen en zullen met aanbevelingen komen voor de minister."

Boze bewoners voor de deur

Toenemende bedreigingen spelen vermoedelijk een grote rol: 77 procent van de burgemeesters gaf eerder aan bedreigd te zijn geweest. "Het raakt de gehele politiek, maar zeker burgemeesters heel hard", zegt Runderkamp. Zichtbaarheid speelt daarbij een rol. "Ze vertegenwoordigen de politiek, en uit onderzoek blijkt dat zichtbaarheid leidt tot meer haat en geweld."

Ook Melis van de Groep kreeg tijdens de coronacrisis boze bewoners aan zijn voordeur. "Ik ben zelf een christen en als iemand dan zegt dat je een handlanger bent van de duivel, dan doet mij dat wel wat. Of als iemand zegt: 'ik zal het zelf niet doen, maar binnen drie maanden komt er een kogel door je hoofd', dan sta je wel even te shaken."

Hij spreekt over een groeiende kloof tussen burger en overheid. Dronk hij vroeger naar eigen zeggen een ouderwets kopje koffie om problemen uit te praten, nu is dat niet zo makkelijk meer. "Je hebt nu ook types die zich rekenen tot degenen die niets met de overheid te maken willen hebben, de soevereinen zogezegd. Ook die wonen in Spakenburg."

Veeleisend en verbindend

Het ambt van burgemeester is daarnaast veeleisender geworden, beamen Runderkamp en Van de Groep. Zo komen veel veiligheidskwesties op het bord van de burgemeester. "Je moet knopen doorhakken, en zoals bij corona besluiten nemen en daarvoor gaan staan. Mensen kijken toch anders tegen je aan", zegt Van de Groep. 

"De aantrekkelijkheid van het ambt heeft al langer onze aandacht", zegt een woordvoerder van het ministerie. Onder meer door trainingen en een oriëntatieprogramma te financieren probeert Binnenlandse Zaken te bevorderen dat mensen het ambt leren kennen en de stap zetten om te solliciteren.

Ook de vertrekkend burgemeester spreekt nog altijd met groot enthousiasme over het ambt. "Iemand kunnen helpen, dat vind ik echt heel erg mooi." Niet dat hij problemen altijd kan oplossen, maar door te luisteren kun je als burgervader al een verschil maken, zegt Van de Groep. "Op het voetbalveld of op de markt, of tijdens een toespraak: dan heb je die mogelijkheid om die verbinding te maken. Dan denk ik, dan ben je van betekenis."

Om de bedreigingen een halt te roepen pleit hij voor een zerotolerancebeleid. “Op het moment dat mensen over de schreef gaan moeten ze worden aangesproken dat het niet normaal is. Daar moet je met z’n allen werk van maken.”

Nieuwe procedure

In het voorjaar van 2025 herstart de gemeente Bunschoten-Spakenburg de zoektocht naar een nieuwe burgemeester. In de eerdere profielschets werd gezocht naar een kandidaat die 'een van ons is of wil worden.'

Van de Groep draagt de ketting nog vier weken met trots, en zwaait dan definitief af. "Dan is het ook klaar, dan is het goed geweest." Intussen wordt een waarnemend burgemeester aangesteld, al is ook die nog niet gevonden.

In deze video uit maart 2024 spraken we met de burgemeester van Leiderdorp Tjarda Struik. Ze is bijna blind, burgemeester en vecht tegen onbegrip: