AI volop gebruikt deze verkiezingen – maar is het te vertrouwen?
Voor het eerst speelt kunstmatige intelligentie (AI) een duidelijke rol in de Nederlandse verkiezingscampagne. Politieke partijen zetten het in voor communicatie, beeldvorming en zelfs muziek. Kiezers kunnen het gebruiken voor stemadvies. Maar de opmars van AI roept ook kritische vragen op: hoe betrouwbaar is deze technologie in een democratisch proces?
Steeds meer Nederlanders raadplegen AI-chatbots zoals ChatGPT of CoPilot, ook voor politieke vragen. Maar volgens experts én politieke partijen is blind vertrouwen riskant.
'Kan hallucineren'
Volgens AI-specialist Wouter van Dijke van RTL Nieuws zijn er risico's: "Je ziet dat zo'n chatbot eigenlijk geen onderscheid kan maken tussen betrouwbare en onbetrouwbare bronnen. En sterker nog, soms, kan zo'n AI-model zelfs hallucineren en dan ineens met antwoorden komen die gewoon verzonnen zijn of zelfs met partijen die helemaal niet bestaan."
Dat AI 'hallucineert', een term voor het genereren van fictieve informatie, is een bekend fenomeen in de techwereld. Maar in een verkiezingscontext kan dit leiden tot desinformatie en beïnvloeding van stemgedrag.
'Niet vertrouwen'
Ook politieke partijen zijn bezorgd. "Er wordt geschat dat een op de drie antwoorden die zulke chatbots geven gewoon fout is. Voor een stemadvies zou ik er niet op vertrouwen", zegt Barbara Kathmann, Tweede Kamerlid voor GroenLinks-PvdA.
Ook Henk Vermeer van BBB wijst op de grilligheid van AI-antwoorden: "Als je zegt 'ik heb een paard, op welke partij moet ik stemmen', nou daar zou uit kunnen komen Partij voor de Dieren. Maar als je vraagt: mag ik op dat paard zitten? Van welke partij mag ik op dat paard blijven zitten? Ja, dan zal er een andere partij uitkomen."
De formulering van een vraag kan leiden tot totaal verschillende antwoorden en daarmee tot mogelijke verwarring bij kiezers.
De chatbot als stemwijzer?
Veel kiezers gebruiken de StemWijzer. Voorafgaand aan de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2023 werd de stemwijzer door 9,1 miljoen mensen ingevuld.
"We adviseren mensen altijd om meerdere bronnen te gebruiken bij het bepalen van hun stem. Doe naast de StemWijzer nog meer onderzoek, lees een partijprogramma, bekijk debatten of praat erover met je buren en vrienden", zegt Gijs Boerwinkel van ProDemos, de organisatie achter de StemWijzer.
"Bij chatbots is het heel ingewikkeld om te beoordelen hoe betrouwbaar en neutraal de antwoorden zijn. Ze zijn niet transparant over waar ze hun informatie vandaan halen en waarmee ze getraind worden. Daarnaast kunnen antwoorden achterhaald zijn. Dat is problematisch als partijen inmiddels nieuwe standpunten hebben of een ander beleid willen gaan voeren, terwijl jij nog antwoorden krijgt op basis van de verouderde standpunten. Je wilt wel op basis van de allerlaatste informatie stemmen, en dat is bij chatbots moeilijk te controleren."
AI als campagnemiddel
Toch omarmen partijen de technologie ook. Meerdere partijen gebruiken AI om teksten op stijl te controleren. In het verkiezingsprogramma van de PVV is ook een opvallend voorbeeld volgens Van Dijke: "Als je goed kijkt dan zie je wel dat dit echt een AI-foto is. Je ziet bijvoorbeeld dat deze koe links niet helemaal klopt. Die lijkt twee lichamen te hebben of een heleboel poten."
PVV-leider Geert Wilders reageert vlak na publicatie van zijn verkiezingsprogramma: "Ik heb geen idee, ik weet niet of dat stockfoto's zijn. Ik neem aan dat dat allemaal goed is geregeld, dat we er niet allemaal gedoe over krijgen."
BBB gaat nog een stap verder en laat AI een campagnelied componeren. Kamerlid Henk Vermeer is enthousiast: "Ik kan je echt vertellen, als je het een paar keer gehoord hebt, het is een oorwurm zoals men dat noemt." Volgens hem zijn zelfs de hoofdlijnen van Caroline van der Plas' toespraak verwerkt in het nummer. "Dat schijnt dus goed te werken."
Nieuwe kansen, nieuwe risico's
AI biedt dus nieuwe mogelijkheden voor politieke communicatie. Maar de keerzijde is ook duidelijk: de technologie is nog niet volwassen, en fouten of misleiding liggen op de loer. AI biedt kansen voor partijen, maar dus ook risico's voor kiezers.
