Miljardentegenvaller voor kabinet: Hoge Raad schiet fictief rendement volledig af
Goed nieuws voor beleggers, maar een flinke financiële tegenvaller voor het nieuwe kabinet. De herstelregeling die in 2022 is ingevoerd voor het heffen van belasting over vermogen in box 3, is discriminerend. Dat oordeelt de Hoge Raad in Den Haag. De uitspraak van de hoogste belastingrechter heeft serieuze gevolgen voor de schatkist.
Beleggers hebben recht op compensatie wanneer ze kunnen aantonen dat het rendement dat zij jarenlang hebben gehaald over hun aandelen, obligaties en vastgoed, lager ligt dan het fictieve rendement waarover zij belasting moesten betalen.
De kern van de zaak is de vermogensrendementsheffing die burgers betalen over het inkomen uit vermogen. Denk aan bezittingen zoals spaargeld, aandelen of een tweede woning. De eerdere heffing (in de volksmond ook wel de spaartaks genoemd) werd eind 2021 onderuit gehaald door de Hoge Raad. De fiscus rekende namelijk sinds 2017 met een fictief (gemiddeld) rendement dat burgers moesten betalen over hun spaartegoeden en beleggingen. Ook werd uitgegaan van een fictieve verdeling van het vermogen over spaargeld en andere beleggingen (de 'vermogensmix').
Dat kon niet langer, was het oordeel van de hoogste rechter, omdat je dan in slechte jaren met bijvoorbeeld lage rentes of teleurstellende beleggingsresultaten, belasting betaalt over een rendement dat je nooit hebt behaald.
De zogeheten Herstel- en Overbruggingswet van 2022 moest hier een einde aan maken. De wet, ingevoerd onder leiding van staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit, CDA), rekende in het geval van beleggers echter nog steeds deels met een verondersteld rendement.
Ook deze Herstelwet is discriminerend, oordeelt de Hoge Raad nu. Het zorgt er in de praktijk voor dat er een 'relatief ongelijke behandeling optreedt binnen de groep van deze belastingplichtigen, al naar gelang zij meer of minder succesvol zijn met hun beleggingen', schrijft de Hoge Raad bij zijn uitspraak in vijf zaken. De Herstelwet is een overbruggingswetgeving die geldt voor de belastingjaren 2021 tot en met 2026. De nieuwe spaartaks gaat op zijn vroegst in per 2027.
Zelf aantonen
Het gevolg hiervan is dat er zogenoemd 'rechtsherstel' moet komen. Dat houdt in dat de belastingaanslag van deze gedupeerde groep beleggers zo ver wordt verminderd, dat alleen nog belasting in box 3 wordt geheven over het werkelijke rendement. Kanttekening is wel dat deze beleggers zelf moeten aantonen dat hun werkelijke rendement lager is dan het door de fiscus gerekende rendement.
De optelsom van al die verminderde belastingaanslagen loopt waarschijnlijk in de miljarden. Volledige compensatie in lijn met het rechtsherstel kost de schatkist eenmalig 4,1 miljard euro, en vervolgens per jaar mogelijk nog enkele miljarden, zo is de verwachting. In 2019 werd 2,7 miljoen keer aangifte gedaan in box 3, wat de schatkist dat jaar 4,3 miljard euro opleverde.
"De impact is heel groot voor de schatkist en de Belastingdienst", zegt vermogensexpert Tjarko Denekamp van ABN Amro MeesPierson. "Dit gaat niet alleen veel geld kosten, maar levert ook heel veel extra werk op. Er moeten formulieren komen zodat mensen hun daadwerkelijke, lagere rendement kunnen aangeven, wat de Belastingdienst dat weer moet verwerken én controleren. Dat is een mega-operatie."
Ook Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën Vrije Universiteit Amsterdam, wijst op een potentiële miljardenstrop voor de overheidsbegroting. "Mensen die minder inkomsten hebben gehad dan de door de overheid verzonnen inkomsten, moeten worden gecompenseerd. Daar zullen de meer-vermogenden die weinig hebben verdiend, het meeste profijt van hebben."
Geen correctie bij meer rendement
Beide experts wijzen erop dat deze uitspraak ergens toch ook niet voor een volledig eerlijk speelveld zorgt. Het compenseert namelijk wel de mensen die te veel belasting hebben betaald, maar corrigeert niet diegenen die méér rendement hebben behaald - waarover ze nu geen extra belasting hoeven te betalen.
Dat stoort econoom Jacobs. "Het ondermijnt rechtvaardige belastingheffing; mensen die veel risico hebben genomen en veel geluk hebben gehad worden bevoordeeld ten opzichte van de mensen die dat niet hebben gedaan. Als je werkelijke rendementen moet belasten, dan moet dat altijd gebeuren, en niet alleen als die lager uitkomen dan de door de overheid verzonnen rendementen."
Update 15.14 uur:
Staatssecretaris Marnix van Rij komt met een eerste reactie op de uitspraak. "Deze uitspraak van de Hoge Raad heeft grote budgettaire gevolgen en consequenties voor de uitvoering door de Belastingdienst", schrijft Van Rij. "Wij gaan de uitspraken en de gevolgen van de uitspraken nu bestuderen en in kaart brengen. Ik verwacht dat hiervoor zo’n acht weken de tijd nodig is."
Ook als die periode van acht weken onvoldoende blijkt, komt de staatssecretaris met een update over de gevolgen en eventuele resterende vraagstukken. Van Rij: "Daarna volgt politieke besluitvorming en dat is aan het volgende kabinet."
Betrokken belastingplichtigen voor wie de uitspraak gevolgen heeft, hoeven nu niets te doen. Zodra meer duidelijk is, krijgen zij van de Belastingdienst een brief.