Journalisten doelwit in Oekraïne: 'Alles om bewijsmateriaal te vernietigen'
Al zeven journalisten zijn vermoord en tientallen zijn gewond geraakt door de oorlog in Oekraïne. Televisietorens worden beschoten, complete nieuwsredacties gegijzeld. Het lijkt een tactiek van de Russen om het werk van journalisten zo moeilijk mogelijk te maken, zodat informatie over de Russische misdaden niet de weg naar het publiek vindt.
"Maks was een dappere en krachtige fotojournalist met een zacht hart", schrijft collega Julia op Instagram. "Hoe kan het zo ver gekomen zijn dat ik straks nooit meer jouw scherpe ogen zal zien?"
Het laatste contact met Maks Levin was op 13 maart. Hij was op weg naar een dorp in de buurt van Kiev om de gevolgen van de Russische agressie daar te fotograferen. Wekenlang hoorden zijn vrienden en familie niets van hem, tot begin april zijn lichaam werd gevonden. Hij had zijn scherfvest met het woord 'press' erop nog aan.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Correspondent Olaf Koens werkte in het verleden met Levin. Toen hij hoorde dat de fotograaf vermist was, zocht hij terug in zijn mailbox om te zien wanneer hij ook alweer met hem had samengewerkt.
"Ik zag dat hij in 2010 al 'Slava Ukraini' onderaan z'n mail had staan. Een echte Oekraïner. Ik herinner me hem als een getalenteerde fotograaf, enorm bevlogen, heel aardig. Ondanks alle heftige dingen in zijn leven was hij heel zachtaardig. Er is al sinds 2014 oorlog in Oekraïne en dat heeft van veel fotografen en journalisten oorlogsfotografen en -verslaggevers gemaakt. Maks was echt iemand die heel goed dicht bij mensen kon komen en daardoor prachtige foto's maakte."
Extreem veel
Oksana Baulina, Pierre Zakrzewski, Olexandra Kuvshynova, Brent Renaud, Evgeny Sakun en Maks Levin. Dat zijn de namen van de journalisten die tot nu toe gedood zijn tijdens de oorlog in Oekraïne. Al zeker elf anderen raakten gewond door geweervuur. Reporters Without Borders (RSF) houdt de aanvallen op journalisten bij en de lijst groeit bijna elke dag.
"Zeven slachtoffers in slechts zes weken oorlog. Dat is extreem veel", zegt Pauline Ades-Mevel, woordvoerder van RSF. "Ook als we kijken naar het aantal vermoorde journalisten wereldwijd, dan zijn dat er dit jaar al heel veel."
Naast de levensbedreigende omstandigheden waarin journalisten moeten werken, zijn er ook meerdere gevallen bekend waarin Russische militairen individuele journalisten ontvoerden of complete redacties gijzelden. Een aantal Oekraïense media zijn overgenomen en zenden alleen nog maar Kremlinpropaganda uit.
De Russen worden steeds 'creatiever' in hoe ze Oekraïense journalisten dwingen om hun verhaal te vertellen, zegt Ades-Mevel. "In Melitopol is de vader van een journalist gegijzeld. Hij werd pas vrijgelaten toen ze besloot haar krant te verlaten."
Ruth Kronenburg van Free Press Unlimited zegt: "We weten dat Rusland een soort dodenlijst heeft waar veel journalisten op staan en zij worden actief gezocht." Haar organisatie steunt journalisten in Oekraïne en heeft lokale partners waarmee ze samenwerken en dagelijks contact hebben.
"De strategie is dat de Russen er alles aan doen hun eigen verhaallijn te verdedigen en in stand te houden. Daarom zijn journalisten een van de eerste doelwitten. Zij verzamelen bewijsmateriaal van de misdaden die de Russen begaan hebben en de Russen willen niet dat dat naar buiten komt." Het is volgens Kronenburg een tactiek die in veel oorlogen wordt toegepast.
Door deze tactiek weten we soms wekenlang niet wat zich in bepaalde gebieden afspeelt. Journalisten die verslag deden vanuit Marioepol moesten daar weg, omdat ze op een dodenlijst staan. Sindsdien is weinig bekend over het verloop van de oorlog in deze stad.
Humanitair oorlogsrecht
Ook in tijden van oorlog gelden regels. Die staan grotendeels in de Verdragen van Genève (1949) en de twee aanvullende protocollen (1977). Alle landen ter wereld hebben de verdragen ondertekend. Zo is bijvoorbeeld het gebruik van gifgas altijd verboden en mogen alleen militaire doelen worden aangevallen.
Dat Rusland zich vaak niet aan deze afspraken houdt, zagen we bijvoorbeeld in het geval van de honderden burgerslachtoffers in Boetsja en Borodjanka en de aanval op het station in Kramatorsk.
"Journalisten zijn geen militairen en mogen dus niet bewust worden aangevallen", zegt Frans Osinga, bijzonder hoogleraar oorlogsstudies aan de Universiteit Leiden. "Dat gaat in tegen het oorlogsrecht, zo simpel is het." Journalisten kunnen slachtoffer worden als ze in de buurt van militair materieel zijn, maar Osinga ziet dat de Russen een tactiek voeren waarbij 'stelselmatig en bewust burgerdoelen worden aangevallen'.
"Het is echt een manier van oorlog voeren waarbij het recht volledig wordt genegeerd en er soms zelfs bewust burgers worden aangevallen om de bevolking te demoniseren en te terroriseren. Dat journalisten hierbij ook slachtoffer worden, past in het beeld van schending van de afspraken, maar het kan ook een gebrek aan discipline zijn bij de troepen of simpelweg pech dat journalisten op een bepaalde plek zijn." Volgens Reporters Without Borders zijn al bijna 150 gevallen van gerichte aanvallen op journalisten gemeld.
RSF heeft al drie aanklachten ingediend bij het Internationaal Strafhof. "Journalisten zijn burgers, maar ze stellen zichzelf bloot aan gevaar in het publiek belang. Dat maakt de situatie toch net wat anders." Maar het is niet makkelijk om daders te berechten. In 90 procent van de gevallen waarbij misdaden tegen journalisten worden gepleegd, vindt geen vervolging plaats.
"Het is een grote uitdaging. Maar we moeten laten zien dat het Kremlin deze informatieoorlog niet kan winnen en we moeten alles op alles zetten om de Russen te vervolgen."