Onder de taliban is de Afghaanse bevolking terug bij af: 'Hongercrisis is enorm'
Met een bliksemoffensief keerde de taliban terug aan de macht in Afghanistan. Van de belofte van een minder streng regime is een jaar later niets gebleken. De rechten van vrouwen worden geschonden en de leefomstandigheden van miljoenen Afghanen zijn erbarmelijk. Hoe kan de bevolking uit deze ellende komen?
Dit keer zou alles anders zijn, was de belofte een jaar geleden. Er werd vlak na de val van Kabul op 15 augustus 2021 gesproken van een 'taliban 2.0' die toch vooral 'vooruit' wilde en waarvoor burgers niet bang hoefden te zijn.
Maar de taliban voeren sinds de machtsovername, net als eind jaren 90, een streng-islamitisch bewind waarin vooral vrouwen en meisjes worden onderdrukt. Ondertussen zit het land midden in een economische en humanitaire crisis die overal voelbaar is.
De taliban heerste eerder van 1996 tot 2001 in grote delen van het land. In die tijd werden er publiekelijk executies en lijfstraffen uitgevoerd op straat en in stadions. Bij dieven werd de hand afgehakt en vrouwen werden bij overspel gestenigd. Onderwijs werd sterk ingeperkt en vrouwen moesten hun volledige lichaam bedekken met een boerka.
Geen vrije pers
Verder werden overal in het land tv's, films en cd's vernield. Iedereen mocht alleen nog luisteren naar Radio Shariat, een propagandazender die religieuze programma's en de bevelen van de taliban uitzond.
Hoe gewelddadig het nieuwe regime nu opereert, is moeilijk te zeggen. Er is geen vrije pers toegestaan, wel zijn er verklaringen van ooggetuigen en mensenrechtenorganisaties. Zij krijgen dagelijks meldingen binnen van geweld, verdwijningen en willekeurige celstraffen.
Duidelijk is dat vrouwenrechten aan alle kanten stevig worden geschonden, vertelt de 26-jarige Afghaanse Husna Jalal aan RTL Nieuws (zie video hieronder). De taliban zien vrouwen als zwakker en ze mogen, net als vroeger, de deur niet uit zonder mannelijk familielid en moeten opnieuw in het openbaar een boerka dragen. Dat terwijl vrouwen voor de val van Kabul in alle sectoren aan het werk waren.
Gebroken beloftes
"Nu zie je geen enkele vrouw meer", zegt Husna. "De taliban beloofde dat de situatie zou veranderen. Meisjes mochten naar de middelbare school en vrouwen mochten werken in de politiek, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, was de belofte. Maar er gebeurde niets. Ze doen niet wat ze zeggen."
Husna vluchtte vorig jaar augustus uit Afghanistan en vecht nu vanuit Nederland voor betere rechten voor vrouwen in haar land. Haar droom is om ooit terug te keren naar haar geboorteland. Maar die droom is op dit moment verder weg dan ooit. "De taliban spreken mooie woorden, maar ze handelen er niet naar. Het is nog erger dan wat we in de media zien. Mensen lijden honger. Mensen hebben geen werk. Er zijn geen sociale voorzieningen. Elke dag komen er meer gevallen van huiselijk geweld bij."
Dreigende hongersnood
De situatie is zo nijpend dat 18,9 miljoen mensen - bijna de helft van de totale bevolking van Afghanistan - te weinig eten hebben. "Daarvan balanceren er nu 6 miljoen op de rand van hongersnood. Dit zijn ongekende niveaus van honger", zegt Philippe Kropf van het Wereldvoedselprogramma van de VN, dat Afghanistan van noodhulp voorziet. "Donoren zijn het afgelopen jaar gul geweest, maar de omvang van de hongercrisis is enorm."
Er wordt vooral gevreesd voor komende winter. "Na een jaar van ongekende economische tegenspoed en milieurampen zoals aardbevingen en overstromingen, zijn kwetsbare gezinnen minder dan ooit voorbereid op een nieuwe strenge winter", zegt Kropf vanuit Kabul. Daarom probeert de VN-organisatie voor die tijd alvast voedsel klaar te zetten op strategische plekken in het land. Daar is met ruim 167 miljoen euro nog wel veel geld voor nodig, zegt hij.
Het westen worstelt met de situatie. Het taliban-regime wil graag erkend worden, maar andere landen willen geen officiële banden met hen. De VS hebben de nationale reserves van het land, zo'n 9 miljard dollar, vorig jaar als straf bevroren om te voorkomen dat het regime het in handen krijgt.
Een internationale groep economen, onder wie Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz, wil nu dat dit geld wordt vrijgegeven. "Het Afghaanse volk moet dubbel lijden voor een regering die ze niet hebben gekozen", schrijven zij in een brief. Maar onderhandelingen tussen de Amerikanen en de taliban leveren tot dusver niets op.
Het maakt de huidige situatie voor de bevolking behoorlijk uitzichtloos. Het gevolg: veel mensen willen weg uit Afghanistan. Ongeveer 3,4 miljoen mensen zijn op dit moment ontheemd, blijkt uit cijfers van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Veel mensen zoeken hun heil in buurlanden zoals Iran en Pakistan, waar nu ruim 2 miljoen Afghaanse vluchtelingen zijn geregistreerd.
Opvang in Nederland
Ook Nederland helpt mee. Na de val van Kabul werden in eerste instantie 1860 Afghanen naar Nederland geëvacueerd, al was er veel kritiek op de trage politieke besluitvorming. Veel Afghanen die voor Nederlandse organisaties hadden gewerkt en daardoor gevaar liepen, bleven in de chaos achter.
Sinds het einde van die evacuatieperiode in augustus 2021 zijn nog eens ruim 2000 mensen uit Afghanistan naar Nederland overgebracht, laat het ministerie van Buitenlandse Zaken weten. Met hulp van Pakistan verwacht Nederland dat op korte termijn nog 'enkele honderden mensen' in veiligheid kunnen worden gebracht.
Wat doet Nederland nu?
De Nederlandse ambassade verhuisde na de machtsovername van Kabul naar Qatar. "Gesprekken met vertegenwoordigers van het talibanregime vinden sporadisch plaats", zegt een woordvoerder van het ministerie. "De contacten zijn bedoeld om klip en klaar aan de taliban te communiceren wat Nederland en de internationale gemeenschap van ze verwachten. Bijvoorbeeld over ongehinderde humanitaire toegang, vrije doorgang voor Afghanen die het land willen verlaten, mensenrechten, inclusief gelijke rechten en onderwijs voor vrouwen en meisjes."
In hoeverre dat lukt, is volgens het ministerie 'onmogelijk hard te maken'. Nederland heeft zich onder meer hard gemaakt voor de vrijlating van een bekende geleerde die zich in een tv-programma kritisch had uitgelaten over het regime en de vrijlating van enkele (vrouwelijke) mensenrechtenactivisten en journalisten. "Uiteraard zijn er ook zaken waarop voortgang teleurstellend uitblijft, zoals de belofte dat meisjes weer naar de middelbare school mogen gaan. Het is cruciaal om die boodschap uit te blijven dragen."