'Wijn is dodelijk': na sigaretten straks ook waarschuwingslabels op alcohol?
'Roken is dodelijk - stop nu'. Dat soort teksten staan op pakjes sigaretten. Zien we deze etiketten straks ook op bier en wijn? Daarover is nu een relletje ontstaan in de Europa. In Ierland zijn ze het nu van plan, tot woede van Franse en Italiaanse wijnboeren. 'Wijn wordt gecriminaliseerd', klinkt het. Gezondheidswetenschappers zijn juist voorstander.
'Rokers sterven jonger', 'Roken veroorzaakt impotentie'. De waarschuwingen op pakjes sigaretten laten niets aan de verbeelding over. Nederland was in 2002 het eerste land in Europa waar dit soort alarmerende teksten verschenen. Op het gebied van alcohol zijn het juist andere EU-landen die hogere eisen stellen aan etikettering.
Zo is het in negen landen verplicht om ingrediënten te vermelden op alcoholhoudende dranken. In vier landen is het verplicht om gezondheidsinformatie en -waarschuwingen te vermelden. Ierland wil dat nu ook verplichten, maar wil nog een stap verder.
De Ieren willen, naast product- en gezondheidsinformatie, nog nadrukkelijker op de labels kunnen waarschuwen voor de gevaren van alcohol. De bedoeling is dat gewezen wordt op de verhoogde kans op kanker. Vorig jaar werd aan de Europese Commissie om toestemming gevraagd. Omdat de commissie geen bezwaar heeft gemaakt, betekent dit dat Dublin het plan kan doorzetten.
'Aanval op het mediterrane dieet'
De Italiaanse beroepsvereniging van landbouwers ziet de bui al hangen. De vereniging vreest dat andere landen op hetzelfde idee komen en dat straks flessen wijn in Europese supermarkten vol staan met waarschuwingen.
De boeren spreken in Italiaanse media al meteen van 'een aanval op Italië' omdat het land de belangrijkste producent en exporteur is van wijn. Het verdient er ook flink aan: 14 miljard euro, meldt persbureau ANSA, waarvan meer dan de helft uit het buitenland komt. Vice-premier Antonio Tajani spreekt van een 'aanval op het mediterrane dieet'.
Nederland heeft geen plannen om het huidige beleid aan te passen en leunt vooralsnog op zelfregulering. "Het speelt hier niet", zegt een woordvoerder van het ministerie van VWS. Het Trimbosinstituut deed vorig jaar wel op verzoek een literatuurverkenning.
Los van de etiketten adviseert de Gezondheidsraad: drink geen alcohol of in elk geval niet meer dan één glas per dag, zo staat in de Richtlijnen goede voeding, waar de Schijf van 5 is op gebaseerd.
Wetenschappers pleiten voor etiketten
Toch is de vrees van de boeren best te begrijpen. Wereldwijd roepen steeds meer gezondheidswetenschappers op om nóg duidelijker te maken dat alcohol schadelijk is voor je gezondheid.
In één van de invloedrijkste tijdschriften over geneeskunde, New England Journal of Medicine, verscheen vorig jaar een artikel waarin onderzoekers pleiten voor 'goed ontworpen waarschuwingsetiketten', verwijzend naar een onderzoek waaruit bleek dat 70 procent van de Amerikanen zich niet realiseert dat alcoholgebruik het risico op kanker verhoogt.
Ook in Nederland wordt schade door alcohol onderschat. Volgens Carmen Voogt van het Expertisecentrum Alcohol van het Trimbos-instituut is daarom winst te behalen. Het vermelden van de risico's op de etiketten kan bewustwording vergroten, zegt zij. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat hier ook draagvlak voor is: bijna twee op de drie volwassenen vindt een waarschuwing goed of heel goed.
Voor de volledigheid: in heel Europa is naar schatting 10 procent van alle gevallen van kanker bij mannen en 3 procent bij vrouwen te wijten aan alcoholgebruik, blijkt uit een onderzoek gepubliceerd in Cancer Epidemiol.
'Wijn wordt gecriminaliseerd'
Of de cijfers indruk maken of niet, de Italiaanse boerenbelangenvereniging noemt het voornemen van de Ieren 'gevaarlijk'. Volgens de boeren wordt wijn door de waarschuwing 'gecriminaliseerd'. De boeren worden gesteund door de Italiaanse minister van landbouw. Volgens haar schept de waarschuwing 'een gevaarlijke precedent' en zijn wijn en bier niet te vergelijken met sterke drank en tabak. Ook Frankrijk, Spanje en zes andere EU-lidstaten willen dat Ierland afziet van het plan.
Anne Lutgerink van het Voedingscentrum is niet verbaasd over de weerstand. Er wordt volgens haar al heel lang gelobbyd vanuit de drankenindustrie om etikettering tegen te houden, ook als het gaat om een eenvoudige ingrediëntenlijst. Daar komt binnenkort overigens al wel verandering in, zo zie je in deze video:
Daarnaast worden gevaren van het drinken van alcohol nog steeds vaak weggewuifd. "Toen onlangs het Canadese advies werd aangepast van maximaal twee glazen per dag naar maximaal twee per week, maakte dat heel veel los, maar als je kijkt naar alle onderzoeken naar alcohol dan vinden we het opeens niet meer zo gek", zegt Lutgerink.
"Het gebruik van alcohol zit het echt in onze cultuur. Zo van: het hoort erbij. Maar die cultuur is aan het veranderen. Bekijk de paralel met roken. Dat was ook heel normaal. Op de werkvloer, in de trein. Dat is er ook langzaam uitgegaan. Wij zien dat bij alcohol ook nog wel gebeuren."
Italiaanse immunoloog
De Ieren worden overigens wel gesteund door een prominente Italiaanse immunoloog, Antonella Viola, een professor aan de Universiteit van Padua. "De consument heeft het recht te weten dat alcohol slecht voor je is", zegt ze tegen de Italiaanse krant Corriere della Sera. "Het verband tussen alcoholgebruik en borst-, darm-, lever-, slokdarm-, mond- en keelkanker is duidelijk. Vrouwen die één tot twee glazen wijn per dag drinken, hebben 27 procent meer kans om borstkanker te krijgen."
Op de vraag van de Italiaans krant wat er dan waar is van het gezegde dat één glas per dag goed is voor het hart, reageert ze: "Dat is onzin, geen enkele dokter zou dat zeggen. Er is geen veilige dosis. Net als bij sigaretten is de veilige dosis nul. Ook matig gebruik kan een kankerverwekkende effect hebben."
Anne Lutgerink van het Voedingscentrum zegt dat er inderdaad een aantal studies zijn die wijzen op de mogelijk positieve effecten van één glas alcohol voor verschillende gezondheidsredenen. Die dienen overigens met voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden.
"Aan de andere kant zijn er véél meer onderzoeken die wijzen op de negatieve effecten die het kan hebben. Het zorgt vooral voor een grote kans op borstkanker bij jonge vrouwen. De mogelijk positieve effecten wegen niet op tegen negatieve."
Heeft een waarschuwing effect?
Sinds mei 2016 zijn alle EU-landen verplicht om 65 procent van de voor- en achterkant van de verpakking van sigaretten en shag te gebruiken voor fotowaarschuwingen en een bijpassende tekst.
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat waarschuwende afbeeldingen effectiever zijn dan alleen tekstuele waarschuwingen. Afbeeldingen maken gezondheidswaarschuwingen meer zichtbaar, zorgen voor sterkere emotionele reacties en maken de verpakkingen minder aantrekkelijk.
Door de waarschuwing gaan zowel niet-rokers als rokers anders over roken denken: jongeren zijn door waarschuwende afbeeldingen minder van plan om te beginnen met roken en rokers zijn meer van plan om te stoppen. Het effect op niet-rokers is mogelijk iets groter dan op rokers.
Bron: Factsheet Trimbos