President Erdogan wint Turkse verkiezingen, dit zijn vijf gevolgen
Met ruim 52 procent van de stemmen heeft de huidige Turkse president Recep Tayyip Erdogan de presidentsverkiezingen opnieuw gewonnen. Hij blijft daarmee nog vijf jaar president. Wat betekent dat voor het land, en voor de relatie met Europa? Vijf mogelijke gevolgen van de nieuwe termijn voor Erdogan.
Twee weken geleden gingen de Turken voor het eerst naar de stembus. Tijdens die eerste ronde kreeg Erdogan al meer stemmen dan zijn oppositiekandidaat Kemal Kilicdaroglu, maar niet genoeg om meteen te winnen. Er moest een tweede ronde komen, een run-off waarin kiezers alleen op een van de twee grootste partijen konden stemmen - die van Erdogan of die van Kilicdaroglu.
Democratie en rechtsstaat
De uitslag laat zien hoezeer de Turkse samenleving verdeeld is, over twee partijen die geheel andere ideeën vertegenwoordigen. Erdogan wil een sterke, autoritaire leider zijn, en heeft over de afgelopen twintig jaar steeds meer macht naar zichzelf toegetrokken. Hij is conservatief-religieus en nationalistisch: familie en vaderland zijn voor hem het belangrijkst.
De seculiere Kilicdaroglu, aan de andere kant, leek haast het tegenovergestelde te willen. Hij wilde de democratie en rechtsstaat terugbrengen in Turkije. Zo wilde hij bijvoorbeeld politieke gevangenen vrijlaten. Ook wilde hij minder macht voor de president, en meer toenadering tot Europa.
'Dit heeft gevolgen'
Volgens RTL-correspondent Olaf Koens zal deze verkiezingsuitslag in eerste instantie weinig veranderen in Turkije. "De president heet nog steeds Recep Tayyip Erdogan. En dezelfde mensen blijven aan de macht." Erdogan zal na zijn definitieve winst niet opeens het roer omgooien. Maar op de lange termijn zal vijf jaar langer Erdogan als president wel degelijk gevolgen hebben, op verschillende vlakken van de samenleving. Maar welke?
Gevolg 1: waarschijnlijk merken Turken dit in hun portemonnee
Een van de redenen dat Erdogan nog steeds zo populair is, is zijn succesvolle economische beleid tijdens de beginjaren van zijn presidentschap. "Steden groeiden als kool; overal in Turkije liet hij bruggen, wegen, vliegvelden en tunnels bouwen", legt Koens uit. "De economie draaide als een tierelier."
Maar de afgelopen jaren veranderde dat. "De inflatie is torenhoog en ook met de werkloosheid gaat het niet goed", zegt Dirk Rochtus, hoofddocent internationale politiek aan de KU Leuven, en schrijver van een boek over Turkije onder Erdogan.
De verslechterde economie is deels te wijten aan Erdogans conservatieve financiële beleid. Hij is tegen het verhogen van de rente, de manier die de Europese Centrale Bank aanwendt om inflatie tegen te gaan. "Hij lijkt de situatie niet op te kunnen lossen met de middelen die hij op dit moment inzet. Het is mogelijk dat het land nog verder wegzakt als hij niets verandert", zegt Rochtus.
En dat zullen veel Turken blijven merken in hun portemonnee, denkt Koens. Het is nu al zo dat dagelijkse boodschappen als brood en olie veel duurder zijn geworden. "Eigenlijk betekent zijn winst: nog vijf jaar langer onberekenbaar monetair beleid." Hij verwacht dat ook de internationale markten even een schok zullen krijgen na Erdogans winst.
Of Kilicdaroglu in staat zou zijn geweest om Turkije uit de financiële crisis te slepen, blijft ook nog maar de vraag. "Waarschijnlijk zou hij dan een enorme bezuinigingspolitiek hebben doorgevoerd", denkt Rochtus, wat gepaard zou zijn gegaan met grote sociale onrust.
Gevolg 2: wordt Turkije nog autoritairder?
De afgelopen twintig jaar heeft Erdogan ervoor gezorgd dat steeds meer macht bij de president is komen te liggen. "Als je je kritisch uitlaat op sociale media, kun je de politie aan je deur verwachten", zegt Koens. Erdogan probeert critici het zwijgen op te leggen, bijvoorbeeld door politici of journalisten achter de tralies te zetten. Het overgrote deel van de media in het land valt onder zijn controle. Volgens Koens zal die repressie alleen maar toenemen: "Hij zal deze overwinning zien als een bevestiging van dat beleid."
Deze verkiezingsuitslag laat bovendien zien dat een groot deel van de bevolking hem niet als president wil. Dit is de eerste keer dat een tweede ronde moest plaatsvinden, omdat niet eerder zo’n groot deel van de bevolking voor de oppositiepartij stemde. Die dreiging zal hij de kop in willen drukken, denkt Rochtus. "Dat is toch een signaal aan het adres van de winnaar dat hij niet op zijn lauweren kan rusten. Het kan dat hij daarop reageert door de teugels strakker te hanteren en zijn macht nog verder te versterken."
In de video hieronder legt correspondent Olaf Koens uit hoe het komt dat Erdogan, ondanks kritiek, populair blijft onder kiezers.
Gevolg 3: de positie van minderheden
In zijn campagne sprak Erdogan zich expliciet uit tegen lhbti’ers. Volgens hem ondermijnen ze familiewaarden. Koens: "Dat is retoriek die gevolgen heeft. Afgaand op zijn campagne zal de onderdrukking van deze groep verder toenemen."
Een andere minderheid die haar toekomst niet zeker is, zijn de naar schatting meer dan 4 miljoen Syrische vluchtelingen die Turkije heeft opgenomen. In de eerste ronde van de verkiezingen, waarin niet alleen voor de president maar ook voor het parlement werd gestemd, koos Turkije een parlement dat nationalistischer is dan ooit tevoren. "Deze vluchtelingen zijn opgevangen onder Erdogan. Maar het is een pijnpunt geworden in het land, omdat veel Turken het gehad hebben met de enorme aantallen vluchtelingen uit verschillende landen", zegt Koens.
Toch was hun lot nog onzekerder geweest had Kilicdaroglu de verkiezingen gewonnen. Hij zei in zijn campagne dat hij de Syriërs het land uit zou zetten. Vooral na de eerste ronde zette hij vol in op dat punt, waarschijnlijk om de stemmers voor zich te winnen die tijdens de eerste ronde op de extreemrechtse kandidaat Sinan Ogan stemden. "Opeens doken grote posters op in de stad waarop Kilicdaroglu zei dat hij tien miljoen Syrische vluchtelingen wilde deporteren", zegt Koens. "Nogal grote woorden, want zoveel zijn er niet eens in Turkije." De Syrische gemeenschap zal nu opgelucht ademhalen, in ieder geval voor even, denkt Koens.
In Turkije wordt vanavond in ieder geval door Erdogan-aanhangers flink feestgevierd, zo zie je in de beelden hieronder:
Gevolg 4: Liberale Turken willen emigreren
Veel liberale, seculiere Turken - die op Kilicdaroglu hebben gestemd - zullen ontgoocheld zijn na deze uitslag, zegt Rochtus. Lang hoopten ze dat deze verkiezingen een keerpunt zouden zijn, het moment waarop na twintig jaar de democratie in ere hersteld zou worden. "Een deel van hen zal Turkije willen verlaten", denkt de hoofddocent dan ook. De braindrain (de massale migratie van hoogopgeleide mensen, waardoor personeelstekorten kunnen ontstaan) die al langer gaande is in Turkije, zal daarmee doorzetten.
"Ik proef dat nu al onder kennissen en vrienden in Istanboel", zegt Koens. "Mensen vragen zich af: wil ik hier wel blijven? Vorige week gaf ik een lezing op een school, en daar merkte ik ook hoe erg het onderwerp leeft onder de docenten. 'Heb jij plannen om weg te gaan?' leek de vraag te zijn die iedereen bezighield."
Gevolg 5: Relatie van Turkije tot andere landen
Op dit moment zoekt Erdogan de confrontatie op met Europa. Hij ziet westerse landen als de vijand, en geeft ze zelfs de schuld van de economische crisis in Turkije. Dat hoeft niet per se te betekenen dat hij op dezelfde voet doorgaat in zijn nieuwe ambtstermijn. Er zijn twee opties, volgens Rochtus. De eerste, meest waarschijnlijke, mogelijkheid is dat Erdogan zich nog meer van Europa afwendt.
Wat ook kan, is dat zijn vijandige retoriek vooral bedoeld was als campagnestrategie. "Het kan dat nu de buit eenmaal binnen is, hij zijn toon wat matigt en zich soepeler opstelt, bijvoorbeeld tegenover het NAVO-lidmaatschap van Zweden", aldus Rochtus.
Erdogans verlengde presidentschap zal ook consequenties hebben voor de relatie van Turkije tot Rusland. Waar Kilicdaroglu zich uitsprak tegen Poetin, zal aan die relatie waarschijnlijk niet veel veranderen nu Erdogan blijft, denkt Koens. "Turkije zal blijven proberen van twee walletjes te eten", zegt hij. "Waarbij het aan de ene kant wapens levert aan Oekraïne, maar ook blijft praten met de Russen en ze zeker geen sancties oplegt."
De toekomst zal uitwijzen of Erdogans beleid nog autoritairder en nationalistischer zal worden dan het nu is. Maar vanavond gaan in Nederland in ieder geval veel Turkse Nederlanders feestvierend de straat op.