Waarom Saoedi-Arabië stervoetballers verleidt uit rijkelijk gevuld staatsfonds

Het begon met Formule 1, bokswedstrijden en een reeks golftoernooien. Maar dit jaar zwichten ook gevierde profvoetballers voor een monstersalaris bij clubs in de hoogste voetbaldivisie van Saoedi-Arabië.

De Saudi Pro League moet zo uitgroeien tot een voetbalcompetitie die internationaal serieus wordt genomen. Hoewel voetbal een populaire sport is in het Arabische land, kozen buitenlandse voetballers tot voor kort zelden voor een overstap naar de lager aangeschreven competitie. Door de ene na de andere topspeler, vooral uit de vier topcompetities in Engeland, Spanje, Italië en Frankrijk, een vorstelijk bod te doen, moet daar verandering inkomen.

Verviervoudiging

Het mag best wat kosten. Uit een berekening van de Britse krant The Guardian heeft Saoedi-Arabië nu sinds begin 2021 minstens 6,3 miljard dollar (5,7 miljard euro) geïnvesteerd in sportdeals. Dat is vier keer zoveel als de oliestaat uitgaf aan sport in de zes jaar ervoor. Naast voetbal gaat het om onder meer golf en Formule 1.

Het geld komt uit het Public Investment Fund (PIF), het Saoedische staatsinvesteringsfonds met een totaal geschat vermogen van omgerekend ruim 600 miljard euro. Het behoort tot de grootste staatsfondsen ter wereld en staat onder direct toezicht van kroonprins Mohammed bin Salman zelf. PIF is inmiddels grootaandeelhouder van de vier grootste Saoedische voetbalclubs.

Het fonds is onderdeel van Saudi Vision 2030, het meerjarenplan van Bin Salman om de economie van zijn land minder afhankelijk te maken van olie-inkomsten. Saoedi-Arabië beschikt na Venezuela over de grootste oliereserves ter wereld en kan in het huidige tempo nog decennia olie oppompen. Maar toch: die voorraad is niet oneindig en de wereldwijde vraag naar olie zal door de noodzakelijke energietransitie inzakken.

Daarom moet de economie veelzijdiger worden met naast sportevenementen ook toerisme, cultuur, hightechbedrijven, grote banken, een moderne gezondheidssector en een sterke industrie die veel buitenlandse investeringen aantrekt.

"Het zijn ronkende plannen, maar ze kunnen ook zo maar gerealiseerd worden", zegt arabist Jan Jaap de Ruiter, verbonden aan Tilburg University. "Want Saoedi-Arabië heeft nu eenmaal verschrikkelijk veel geld. Door voetballers te kopen, willen ze internationaal invloed kopen. En ze weten dat ze - in de slipstream van het WK voetbal in Qatar - nu moeten oogsten."

Een belangrijke voorwaarde voor die nieuwe economie is wel dat Bin Salman aan de macht blijft, zegt hij. "In het land is van oudsher een wankel evenwicht tussen het koningshuis en de geestelijke macht. Bin Salman heeft de macht stevig in handen, maar je kunt een reactie verwachten, want deze hervormingen vereisen een moderniteit die wel moet worden toegelaten door de streng conservatieve islamitische geestelijken in het land."

Overname Newcastle United

Wat duidelijk is: met zoveel oliegeld is veel mogelijk. Dat laat de spraakmakende overname van de Engelse voetbalclub Newcastle United wel zien.  Voor circa 350 miljoen euro kwam die roemruchte, maar tot dan noodlijdende club in Saoedische handen in 2021, het jaar waarin het staatsfonds van Bin Salman voor het eerst bij het grote publiek bekend raakte.

Newcastle stond op dat moment op een teleurstellende 19e plek in de nationale competitie, maar kon opeens fors investeren. Komend seizoen speelt de club voor het eerst in twintig jaar weer mee in de Champions League, de hoogste Europese clubcompetitie.

Meer grote sporten

Datzelfde jaar reden ook voor het eerst Formule 1-wagens door Saoedi-Arabië. Op het hagelnieuwe stratencircuit in Jeddah werd aan de Rode Zee de eerste editie van de Grand Prix van Saoedi-Arabië verreden. Inmiddels heeft die wedstrijd drie keer plaatsgevonden en heeft het land een contract tot 2031.

Ook de hoogste motorsportklasse MotoGP maakt komend jaar een debuut in Saoedi-Arabië. Terwijl het land de komende jaren in totaal 2 miljard dollar (zo'n 1,8 miljard euro) investeert in golf.

Al die investeringen en dure contracten leveren ook kritiek op. Critici zien de miljardensponsoring van het Saoedische regime als een vorm van 'sportswashing': oftewel een manier om via grote sportwedstrijden zijn discutabele reputatie op te vijzelen.

Zo is Bin Salman nooit vervolgd voor de gruwelijke moord op Jamal Khashoggi, de kritische journalist die hij in 2018 in stukken liet zagen in het Saoedische consulaat in de Turkse stad Istanbul. Khashoggi was zijn thuisland Saoedi-Arabië ontvlucht en schreef columns over het regime voor de Amerikaanse krant The Washington Post.

Er is überhaupt geen vrijheid van meningsuiting in het land. Politieke tegenstanders van het koningshuis worden vastgezet en gemarteld, homoseksualiteit wordt beschouwd als een misdaad en vrouwen hebben veel minder rechten dan mannen.

Mensenrechtenorganisatie Amnesty moedigt voetballers en andere sporters daarom aan zich uit te spreken over mensenrechten en hoopt dat dit uiteindelijk kan leiden tot verbetering. De Engelse voetballer Jordan Henderson, die deze zomer naar Al-Ettifaq verkast, sprak als aanvoerder van Liverpool meermaals zijn steun uit voor de LGBTQ+-gemeenschap. De vraag is of hij dat opnieuw zal doen.

Westerse invloed

"Dat zou mooi zijn", zegt arabist De Ruiter. "Maar hoe je het ook wendt of keert, door alle investeringen uit het staatsfonds komt er meer westerse invloed in Saoedi-Arabië. Als er miljoenen toeristen komen, maken zij contact met de lokale bevolking. Dat is een beweging die zelfs Bin Salman niet kan controleren."

Om al die bezoekers naar Saoedi-Arabië te trekken, staat het volgende grote sportdoel alweer klaar: het land zou samen met Egypte en Griekenland het WK voetbal van 2030 willen organiseren. Als ultieme bekroning op het Saoedische meerjarenplan van Bin Salman.

 Video: Het vroeger zo gesloten Saoedi-Arabië opent steeds meer haar deuren.