Nederland als ruimtevaartland: weinig betalen, bovenmatig profiteren

Deze week werd bekend dat het kabinet 22,2 miljoen euro extra uittrekt voor ruimtevaart. Dat bedrag komt bovenop de 95,6 miljoen euro die Nederland dit jaar bijdraagt aan het budget van ESA, het Europees Ruimteagentschap waarbij 22 landen samenwerken.

Het kabinet wil met deze extra kabinetsbijdrage 'de sterke internationale positie van onze ruimtevaartsector graag verder uitbouwen', omdat de sector ons land banen en inkomsten oplevert. "Maar bovenal staat ruimtevaart aan de wieg van alledaagse innovatieve technologie zoals snelle, veilige data-uitwisseling, navigatiesystemen en zowel het meten als aanpakken van uitstoot", aldus demissionair minister Micky Adriaansens (Economische Zaken, VVD) bij de bekendmaking.

Verouderde gebouwen

Het extra geld wordt vrijgemaakt voor de renovatie van het technologische hoofdkwartier van de ruimtevaartorganisatie. ESA heeft vestigingen in verschillende Europese landen, maar het grootste ruimtevaartcentrum ligt in Nederland. Dit is het zogeheten European Space Research and Technology Centre (ESTEC) in Zuid-Holland, prachtig gelegen pal tegen de Coepelduynen, een bescherm duingebied tussen Noordwijk en Katwijk, onderdeel van het toekomstige Nationaal Park Hollandse Duinen.

Het ESTEC-complex wordt gezien als het 'technische hart' van ESA. Er worden ruimtevaartests gedaan en er is een ontwikkelcentrum. In totaal werken er zo'n 2800 hoogopgeleide mensen. Alleen dateren sommige kantoren en laboratoria nog uit de jaren 60 en 70. De werk- en vergaderplekken zijn verouderd en hebben vanwege tocht en lekkages een fikse opknapbeurt nodig.

De kosten van de verbouwing worden ingeschat op 148 miljoen euro. Nederland legt als gastland op verzoek van ESA extra geld in vanwege 'het grote belang van ESTEC voor het vestigingsklimaat van hightechbedrijven', schreef minister Adriaansens in een brief aan de Tweede Kamer.

Nederland is zuinig

Mooie woorden, maar wie wat dieper in de cijfers duikt, ziet dat de bijdrage van Nederland aan ESA bepaald niet royaal is. Al ruim tien jaar lopen de investeringen van Nederland 'duidelijk achter' op andere landen, concludeerde ruimtevaartagentschap Netherlands Space Office (NSO) vorig najaar in een advies aan het kabinet.

"Als gevolg daarvan zien we dat Nederland de afgelopen jaren duidelijk terrein verliest aan andere landen. Opdrachten die vroeger naar Nederlandse bedrijven gingen, gaan nu naar andere bedrijven in Europa", schreef de NSO.

Om weer op gelijke voet te komen met de andere ESA-landen, had Nederland van 2023 tot 2025 minstens 275 miljoen euro moeten bijdragen aan ESA-programma's. Daarmee zou Nederland weer profiteren van zijn gunstige positie als gastland van de Europese ruimtevaart.

Maar dat advies werd in de wind geslagen. Het ministerie investeert deze drie jaar weliswaar 32 procent extra in Europese ruimtevaartprogramma’s (376,5 miljoen) maar koos daarbij uiteindelijk - tot grote teleurstelling van de sector - voor een ESA-bijdrage van 170 miljoen, het minimale bedrag. Bij elk budget lager had Nederland zich zelfs uit één of meerdere ESA-programma's moeten terugtrekken.

'We profiteren bovenmatig' 

"We betalen maar weinig, terwijl we bovenmatig profiteren", zegt Joris Melkert, lucht- en ruimtevaartingenieur aan de TU Delft. "Omdat het ESTEC in Nederland staat, levert dit hoogwaardige werkgelegenheid op. Toch leveren we een van de kleinste bijdrages van alle lidstaten. Een land als België betaalt meer dan Nederland. We zitten voor een dubbeltje op de eerste rang."

Volgens Melkert kan je daar op twee manieren naar kijken. "Je kan natuurlijk denken: dat hebben we goed geregeld. Maar als je innovatie als land belangrijk zegt te vinden, moet je wel jouw deel bijdragen. Als je inderdaad koploper wilt zijn in technologische innovatie, dan is dit bij uitstek wat je als Nederland zijnde kan doen."

Want Nederland heeft alle reden om ambitieus te zijn. ESTEC levert de Nederlandse economie jaarlijks circa 400 miljoen euro aan inkomsten op, schat NSO. ESTEC zorgt jaarlijks voor zo'n 500 miljoen euro aan bestedingen, waaronder veel investeringen van buitenlandse ruimtevaartbedrijven.

Ondertussen hebben tientallen gespecialiseerde ruimtevaartbedrijven zich in het kielzog van ESA gevestigd in Nederland, dat met name uitblinkt in de ontwikkeling van instrumenten aan boord van satellieten en het verwerken van data die vanuit de ruimte wordt verzameld.

Miljard per jaar

De ruimtevaartsector is goed voor ruim tienduizend banen en levert de Nederlandse economie onder de streep jaarlijks 1 miljard euro aan toegevoegde waarde op, blijkt uit het meest recente onderzoek uit 2020, uitgevoerd door Dialogic in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Daarbij profiteren ander sectoren indirect van de ruimtevaartsector, met name toeleveranciers van onderdelen, materialen, diensten (accountants, consultants, financiers) en transporteurs.

Voorbeelden van Nederlandse bedrijven in de ruimtevaart

• ISISPACE-groep: specialist in kleine satellieten van 1 tot 30 kg.
• Satelligence: brengt tot in detail ontbossing in kaart. 
• Airbus Defence and Space Netherlands BV: grote speler in zonnepanelen en satellietsystemen.
• Science [&] Technology: analysesoftware voor satellietgegevens.

Minimaal investeren in ruimtevaart heeft gevolgen voor de concurrentiepositie van Nederland, die de afgelopen jaren al sterk was verzwakt ten opzichte van de andere ESA-lidstaten. Bovendien jaagt Nederland zijn collega-lidstaten tegen zich in het harnas.

"Als Nederland niet meer gaat investeren, trekken andere ESA-landen hierover hun wenkbrauwen op", zei ESA-directeur Josef Aschbacher in november in een interview met dagblad Trouw. "Wijzend op hun grotere bijdrage aan ESA stellen ze dan misschien voor om een deel van die mensen eens in hun land te laten werken."

Pensioengolf

Dat laatste kan serieuze gevolgen hebben voor Nederland. ESA wacht de komende jaren een grote uitdaging bij het vinden van nieuw personeel. Tot 2030 gaat naar verwachting ongeveer 44 procent van het personeelbestand met pensioen.

"Het klopt dat de Nederlandse investeringen in de optionele programma’s van ESA over de afgelopen jaren achterlopen in vergelijking tot de meeste andere lidstaten", zegt NSO-directeur Harm van de Wetering tegen RTL Z. "En dat zou in de toekomst niet zonder gevolgen kunnen blijven. Mede daarom er is door de politiek gevraagd om een structurele oplossing in de vorm van een langetermijnvisie op ruimtevaart. Daar werken we momenteel hard aan met verschillende ministeries, kennisinstellingen en bedrijven."

Meerjarenbudget ESA stijgt

Het driejarig budget van ESA ging dit jaar omhoog. De Europese ruimtevaartorganisatie mag 16,9 miljard euro uitgeven in de periode 2023 tot 2025. Dat is 17 procent meer dan de drie jaar daarvoor, toen het ging om 14,5 miljard euro. Maar wel minder dan de 18,5 miljard euro waarop ESA-directeur Josef Aschbacher had gehoopt.

Als Europa wil blijven meetellen in de 'space race' met de Verenigde Staten en China zal het volgens Aschbacher de portemonnee moeten trekken. "We moeten in de ruimtevaartsector niet herhalen wat we op het gebied van IT hebben gedaan. We zijn daarbij twintig jaar geleden gestopt met investeren en zijn gedegradeerd naar de tweede divisie", zei Aschbacher eind vorig jaar in een interview met de Franse krant Le Monde.