Ministeries fors meer kwijt aan externe inhuur: 'Overheid betaalt zich scheel'

Het bedrag van 2,6 miljard euro komt neer op 14,2 procent van het totaal aan personeelskosten van de rijksoverheid in 2022. Dat is ruim boven de zogeheten Roemernorm, die in 2010 is bedacht om de uitgaven aan het inhuren van tijdelijke woordvoerders, communicatieadviseurs, accountants en juristen binnen de perken te houden. Zij mochten maximaal 225 euro per uur rekenen voor hun diensten. 

Het inhuren van extra krachten is doorgaans duurder dan mensen in dienst hebben. De Roemernorm bepaalt dat een ministerie maar 10 procent van de personeelskosten aan externe inhuur mag uitgeven. De regel is vernoemd naar de bedenker, voormalig SP-leider Emile Roemer.

Het lukt al jaren niet om deze norm te halen, blijkt uit cijfers die eerder deze week door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer zijn gestuurd. Sinds 2019 lopen de uitgaven aan inhuur ten opzichte van de totale personeelskosten gestaag op. 

"Het is toch bizar dat het al jaren niet lukt dat de norm voor externe inhuur niet wordt overschreden", reageert Nicole Temmink, Tweede Kamerlid voor de SP. "De overheid betaalt zich scheel aan dure consultants."

Dure krachten

Ze wijst naar de afgelopen kabinetten, die de overheid "zo hebben uitgekleed (...) dat goedkoop duurkoop is geworden en we daarmee ook nog eens een hoop kennis missen."

Haar collega-Kamerlid Pieter Omtzigt (NSC) is ook erg kritisch. "Wat ook opvalt is dat ze ook relatief dure krachten inhuren", zegt hij. "Heel veel mensen bij de hersteloperaties." Operaties die een langere periode duren. "En dan dien je mensen eigenlijk gewoon in dienst te nemen." 

Flexibele schil nodig

Dat de overheid af en toe mensen inhuurt is ook niet te voorkomen, omdat bepaalde expertise soms maar tijdelijk nodig is. Of als er een groot tijdelijk project is waar veel extra mensen voor nodig zijn. 

Bijvoorbeeld op het ministerie van Financiën, dat vorig jaar ruim 18 procent van het totaal aan personeelskosten uitgaf aan inhuur van externen. Zoals het compenseren van slachtoffers van het toeslagenschandaal en het fiksen van de ict binnen de fiscus.

De Belastingdienst was vorig jaar bijna 350 miljoen euro extra aan kwijt aan inhuur van externen. Voor dat bedrag waren 1590 extra fulltimers bezig, die gemiddeld bijna 220.000 euro per jaar verdienden. 

Ongeveer 110 miljoen euro van bovengenoemd bedrag ging naar de organisatie die gedupeerden van de toeslagenaffaire moet compenseren. Dat bedrag komt bovenop 192 miljoen die Financiën rapporteerde in het jaarverslag.

"Op zich een goed doel, als die mensen ook daadwerkelijk geholpen worden", reageert Temmink. "Maar heel veel toeslagenouders en Groningers zitten nog steeds in de ellende, en ondertussen wordt een hele beroepsgroep er beter van."

Schadeafhandeling Groningen

Bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) werd vorig jaar voor 161 miljoen extra uitgegeven. Dat was vooral voor het afhandelen van schade door de gaswinning in Groningen. 

Hiervoor werden 1346 mensen extra fulltime ingezet, voor gemiddeld 119.000 euro per persoon op jaarbasis. Dat droeg er mede aan bij dat dit ministerie maar liefst 32 procent van de personeelskosten uitgaf aan externe inhuur. "Onwenselijk, omdat je daarmee ook het institutionele geheugen van je eigen organisatie niet opbouwt", aldus Omtzigt. "Uiteindelijk lijdt de kwaliteit van de bureaucratie eronder."

Adviseur Remkes

Een bekend voorbeeld van een externe adviseur die voor zijn specifieke kennis en ervaring werd ingehuurd is Johan Remkes. Hij werd ingeschakeld door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) om het vastgelopen stikstofdossier vlot te trekken. 

De VVD-oudgediende toucheerde hier 28.390 euro voor, blijkt uit vrijgegeven documenten. Hij declareerde 167 uren à 170 euro per uur. De geëiste urenstaat leverde hij overigens niet in. "Dat zou vanwege de onvoorspelbare aard van de werkzaamheden praktisch gezien niet mogelijk zijn geweest", laat Remkes weten.

Hij is niet de enige die verdient aan het stikstofdossier. Adviesbureau Berenschot ondersteunde Remkes bij zijn werkzaamheden en declareerde daar in totaal 362.998 euro voor. 

Personeelsbestand fors gegroeid

Behalve dat het de overheid al jaren niet lukt om zich aan de eigen normen te houden waar het gaat om de inhuur van externen, groeide het ambtenarenbestand ook explosief. In 2018 waren het er iets meer dan 111.000. In 2022, vijf jaar later, waren het er ruim 138.000. Dat komt neer op een stijging van bijna 22 procent. 

Ter vergelijking: in 2018 had het kabinet Rutte II 25 bewindspersonen. Het huidige - demissionaire - demissionaire kabinet heeft er 29. Dat aantal dijde dus ook uit, maar met 16 procent minder hard dan het aantal ambtenaren.