Europees gasplan: bij tekort lidstaten tot minder verbruik dwingen

Er is een tekort aan gas in Europa. Dat komt onder meer doordat Rusland de gaskraan bijna helemaal heeft dichtgedraaid. In het ergste geval zitten we in de winter in de kou omdat de gasvoorraden niet voldoende gevuld zijn. 

Dat is niet alleen een risico voor dagelijkse dingen als verwarming en koken, maar kan ook de economie schaden. Brussel vreest dat bij een volledige Russische leverantiestop de Europese economie tot 1,5 procent kan krimpen.

Veilig de winter in

Dat moet voorkomen worden en is reden voor de Europese Commissie om in te grijpen met het plan Save Gas for a Safe Winter. Alle EU-landen moeten hun gasverbruik met 15 procent terugschroeven in de periode van 1 augustus tot en eind maart 2023, ten opzichte van het gemiddelde verbruik in de afgelopen vijf jaar. 

Stel dat er acuut toch een tekort onstaat, dan wil de Commissie de mogelijkheid om lidstaten te kunnen dwingen om minder gas te verbruiken. Dit plan moet nog wel worden goedgekeurd door de lidstaten. En als die goedkeuring er komt, dan nog zal de Commissie op het moment dat ze de dwangmaatregel wil inzetten de lidstaten om advies moeten vragen. Het Europees Parlement zal hier niet bij betrokken worden, in tegenstelling tot wat gebruikelijk is. 

Voor Nederland is de 15 procents-eis haalbaar, zegt Laetitia Ouillet, energie-expert van eRiskgroup. "Nederland heeft in het eerste kwartaal van 2022 haar gasverbruik met twintig procent teruggebracht ten opzichte van het eerste kwartaal van 2021", vertelt zij. 

Airco in winkels

De besparing van het eerste kwartaal moeten we dus vasthouden. "Je zou aan de kant van de consument nog meer kunnen doen aan bewustwording. Dat is denk ook de boodschap van Brussel. Als je nu een winkel binnenloopt, staat nog steeds de airco hard aan. Die bewustwording is er nog niet."

In onderstaande video legt verslaggever Maarten Veeger uit welke maatregelen we allemaal al nemen om deze winter voldoende gas te hebben.

Ook Den Haag zou meer urgentie moeten voelen, denkt Ouillet. "Er is al heel veel gedaan, maar er zou meer communicatie naar de burgers moeten zijn. Een soort van coronapersconferentie van de premier."

Lidstaten mogen zelf weten hoe ze het doel bereiken. De thermostaat bijvoorbeeld verplicht op 19 graden of gaten en kieren dichten? De Commissie wil dat de lidstaten in september hun nationale crisisplannen hebben bijgewerkt. In die plannen moet onder meer staan welke sectoren als kritisch gezien worden voor de samenleving.

Hier vallen onder meer de voedselvoorziening en zorg onder, maar ook raffinaderijen en defensie. 

Nederland steunt de plannen, laat minister Jetten via een woordvoerder weten. "Energiebesparing is een van de belangrijkste maatregelen om het gebruik van Russisch gas af te bouwen. Om die reden heeft Nederland de afgelopen tijd in Europa gepleit voor een verplicht besparingsdoel. Het kabinet kan zich goed vinden in het besparingsdoel op gasverbruik van 15%, voorgesteld door de Europese Commissie." 

Europese solidariteit

Ouillet is er voorstander van om maatregelen gelijk te trekken. "Europese solidariteit. Zo hebben ze in Frankrijk nog geen last van de stijgende energieprijzen omdat de overheid daar een maximum aan heeft gesteld. Je kan daar nog flink stoken. Dat moet je gelijktrekken, zodat iedereen in Europa dezelfde pijn gaat voelen. We moeten allemaal bijdragen aan een oplossing om zonder Russisch aardgas te kunnen leven", zegt Ouillet.

De Commissie neemt nog andere maatregelen om voldoende gas te regelen voor de winter. Zo worden de regels voor staatssteun tijdelijk versoepeld. Op die manier kunnen overheden energiebedrijven die in de problemen komen door de hoge gasprijzen makkelijker te hulp schieten. 

Daarnaast wordt het met die versoepeling van de regels makkelijker om subsidies te geven aan bedrijven die willen overschakelen op andere energiebronnen. 

Grote discussie verwacht

"Dit vergaande plan van de Europese Commissie laat zien hoe groot de vrees is voor een koude winter, als Rusland de gaskraan dichtdraait. Dit is nu het voorstel van de Commissie, nu moeten de lidstaten beslissen", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. 

"Dat Europese landen minder gas moeten gebruiken, dat vindt iedereen. Maar over de verplichte vermindering, dáár wordt een grote discussie over verwacht", vertelt Lambie. Lidstaten als Portugal en Spanje vragen zich af waarom zij ook moeten besparen, terwijl ze nauwelijks Russisch gas gebruiken. En Polen hekelt de bemoeienis van Brussel, somt hij op.

Macht naar Brussel?

"Veel landen twijfelen of de Europese Commissie in Brussel wel die vergaande bevoegdheid moet krijgen, om een besparing af te dwingen", zegt Lambie. Volgende week dinsdag komen de energie-ministers van de EU bij elkaar, dat moet duidelijk worden of genoeg landen het noodplan van de Commissie steunen.

"In Nederland speelt de vraag of de gaswinning in Groningen weer moet worden opgevoerd. Het kabinet heeft tot nu toe gezegd: het is de allerlaatste optie, alleen in uiterste nood. De Commissie mijdt de gevoelige kwestie als de pest", constateert Lambie. 

"In Den Haag valt te horen dat meer gas uit Groningen de problemen niet oplost", vertelt hij. "De capaciteit in de pijpleidingen richting Duitsland wordt al volledig gebruikt en met het specifieke, laagcalorische gas uit Groningen zijn andere landen die juist hoogcalorisch gas nodig hebben, niet zomaar geholpen. Maar als in Europa écht een gastekort ontstaat, zal de druk op Nederland groot worden."