'Praat thuis over seks. Niet op één moment in de puberteit, maar altijd'

Als je pas rond de puberteit voor het eerst met je kind over seks gaat praten, ben je te laat. De basis voor een gezonde ontwikkeling van de seksualiteit leg je als ouder in de eerste twaalf jaar van het leven van je kind. Je moet het zelfs al vanaf de geboorte bespreekbaar maken, zegt Belle Barbé (30). Vanaf dan zijn mensen al seksuele wezens.

Haar nieuwe boek 100 antwoorden bij seksuele opvoeding (voor ouders van kinderen van 0-12 jaar) komt voort uit haar vorige boek Ik & seks, een sekspositief voorlichtingsboek dat ze voor jongeren schreef. "Naar aanleiding van dat boek kreeg ik van ouders vaak de vraag: hoe zorg ik dat mijn puber hierover nog met mij wil praten? Als je daar pas op de puberleeftijd mee begint, willen ze het vaak niet meer. Dus dat moet je al veel eerder doen."

Maar ja, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Het onderwerp seks gaat doorgaans gepaard met een hoop ongemak. Dat komt vooral doordat we seksualiteit vaak gelijkstellen aan seks en geslachtsgemeenschap, zegt Barbé. "En seks, dat past niet bij kinderen, denken we. Die moeten we beschermen en vooral heel ver weghouden van zo’n grotemensenonderwerp. Maar als je die volwassen bril afzet, zie je dat seksualiteit veel meer omvat. Het is ook lichamelijkheid, hechting, je lijf mogen ontdekken en vriendschappen en relaties leren aangaan."

Negeer je dat alles, dan geef je een kind indirect de boodschap dat deze dingen niet bespreekbaar zijn, of dat je je daar niet mee bezig mag houden. Het is dus belangrijk om kinderen vanaf jonge leeftijd al de ruimte te geven om te mogen onderzoeken en ontdekken. Maar vrees niet als je dit te laat leest: "Het is ook weer niet zo dat je kind seksueel verknipt wordt als je dit de eerste twaalf jaar niet goed doet."

Belle Barbé is zelf moeder van vier kinderen van 5 jaar, 3 jaar en 5 maanden (een tweeling). Ook zij is weleens onzeker over de seksuele opvoeding die ze hen meegeeft. "Het grappige is: het is mijn werk, ik vind het heel leuk om erover te praten, ook met mijn eigen kinderen. Maar ik wil ook weer niet dat ze later zeggen: mijn moeder had het over niets anders. Dus ik hou mezelf een beetje tegen, merk ik."

Geen volwassen associaties

Toen haar dochter op 4-jarige leeftijd vroeg hoe zaadjes uit een piemel komen, stond Barbé wel even met haar mond vol tanden. "Ik dacht: moet ik nu al gaan uitleggen wat een orgasme is? Maar mijn man antwoordde gewoon feitelijk: uit de plasbuis. En dat was precies het antwoord dat ze zocht. Ik ging er in mijn hoofd al veel meer bij halen."

Dat laatste is precies waar het vaak 'mis' gaat in de seksuele opvoeding, zegt Barbé. "Veel volwassenen leggen hun eigen ervaringen op wat ze zien bij kinderen. Als je kind masturbeert, kan dat ongemak oproepen omdat jij het associeert met opwinding of geilheid, terwijl een peuter dat soort gevoelens helemaal niet ervaart. Hetzelfde gebeurt als een kind vraagt waar baby’s vandaan komen. Wij krijgen daar gelijk allerlei volwassen associaties bij, maar een kind is gewoon nieuwsgierig en wil begrijpen hoe het werkt."

Op de ouderavonden waar Barbé voorlichting geeft merkt ze dat ouders vooral rondlopen met de vraag wat 'normaal' is. "Peutermasturbatie, als je kind aan zijn of haar geslachtsdelen zit, is bijvoorbeeld iets wat veel ouders meemaken, maar waar ze meestal niet over praten. Ik merk altijd een bepaalde opluchting als ze horen dat het oké is en vaak voorkomt."

'Zit je lekker aan je piemel?'

Een andere vraag die ze vaak krijgt is hoe te reageren op bepaald seksueel gedrag van kinderen. "Je wilt je kind geen schaamte meegeven, maar vindt het zelf wel ongemakkelijk, hoe reageer je dan op een passende manier? Om het voorbeeld van de masturbatie er weer bij te halen: geef mee dat het fijn is om aan jezelf te zitten, maar dat het niet altijd of overal het moment of de plek ervoor is. 'Zit je lekker aan je piemel? Ik snap dat dat fijn is, maar dat kun je beter op je kamer doen', is een prima reactie. Dit werkt wel pas bij kinderen vanaf 4 jaar."

"Voor die tijd snappen ze die sociale regels nog niet zo goed en kun je ze het beste afleiden als je wilt dat ze stoppen. Zeg in ieder geval nooit: stop daarmee, want dan geef je je kind het gevoel dat het iets verkeerds doet of zich moet schamen."

In het boek komen ook actuele onderwerpen als weerbaarheid, gender, vooroordelen en rolpatronen aan bod. Hoe voorkom je als ouder dat je kind in een #MeToo-achtige situatie terechtkomt? Barbé: "Daar heb je niet altijd invloed op, maar je kunt al wel leren wat grenzen zijn en hoe je die bij jezelf en een ander kunt herkennen. Dat gaat ook om het stimuleren van een soort onderbuikgevoel dat kinderen van nature al hebben, maar waarvan we als ouders vaak geneigd zijn het een beetje weg te stoppen of af te zwakken."

Als een kind bijvoorbeeld geen kus wil geven aan opa of oma, geeft het daarmee een duidelijke grens aan. Maar omdat we opa en oma niet willen kwetsen, proberen we het kind toch over te halen wél een kus te geven. "Daarmee leer je kinderen in feite dat het geen zin heeft om je grenzen aan te geven. Dat is het omgekeerde van wat je als ouder wil doen om je kind weerbaar te maken."

Neutraal is ook zo neutraal

Van een genderneutrale opvoeding, een onderwerp dat menig ouder van nu bezighoudt, is Barbé niet per se een voorstander. "Het hangt een beetje af van je definitie ervan, maar neutraal is ook weer zo neutraal. Dat klinkt alsof mannelijkheid en vrouwelijkheid er allebei niet mogen zijn. Ik denk vooral dat wat we als maatschappij zien als vrouwelijk of mannelijk, niet moeten beperken tot alleen vrouwen of mannen. Laat iedereen gewoon kiezen uit de volle breedte van het palet."

Wat seksuele opvoeding betreft is één ding zeker: je hoeft nooit bang te zijn dat je er te vroeg mee begint. "Als je als ouder denkt: mijn kind is hier nog niet aan toe, dan heb je het meestal bij het verkeerde eind. Ouders lopen gemiddeld anderhalf jaar achter op de ontwikkeling van hun kind. Een kind is vaak eerder aan dingen toe dan je denkt. Bovendien kun je dit soort gesprekken beter voeren vóórdat je kind eraan toe of mee bezig is."

Praten over porno

Neem porno kijken op internet. Uit onderzoek blijkt dat 70 procent van de kinderen tussen 9 en 12 jaar online weleens geconfronteerd is met seksuele beelden. "Voor die tijd wil je al een gesprek hebben gevoerd over hoe je daarmee omgaat. Hoe klik je het weg, wat zie je, is dat realistisch? Misschien is dat eerder dan waar je als ouder zin in hebt, maar het is wel belangrijk. Je hoeft in ieder geval nooit bang te zijn dat je te veel vertelt of dat het eng of schadelijk voor ze is. Wanneer het echt nog niet aanslaat, glijdt het ook weer makkelijk van ze af."

Barbés belangrijkste tips

• Benoem de dingen zoals ze zijn of heten. "Noem een vulva gewoon een vulva en een piemel gewoon een piemel. Als je vage woorden gebruikt als 'fluit' of 'voorbips', geef je kinderen de boodschap mee dat ze zich ervoor moeten schamen. Bovendien is het juist benoemen van de geslachtsdelen een belangrijke stap in het weerbaar maken van je kind. Mocht er ooit iets vervelends gebeuren, dan kunnen ze precies uitleggen welk lichaamsdeel is betast."
• Gebruik een aanleiding. "Vaak zijn er wel situaties of dingen die je ziet of hebt gehoord die je kunt gebruiken om een gesprek te beginnen over seksualiteit. Als het over geheimen gaat, kun je bijvoorbeeld vertellen dat er verschillende soorten geheimen zijn. Leuke geheimen, zoals wat je mama voor haar verjaardag gaat geven, maar ook buikpijngeheimen, die je altijd moet vertellen aan een groot mens. Zoiets ga je niet zomaar even uitleggen aan je kind van 3 of 4. Zoek haakjes om dit soort gesprekken aan op te hangen."
• Doe het terloops. "Als je dit soort gesprekken voert, helpt het vaak om fysiek bezig te zijn. Doe het bijvoorbeeld tijdens het inruimen van de vaatwasser of het uitlaten van de hond. Dat maakt het minder beladen dan wanneer je recht tegenover elkaar zit."
• Geef het goede voorbeeld. "Je kunt niet van je kind verwachten dat het over dingen praat als jij zelf ook niet over die dingen praat. En als jij wil dat het grenzen aangeeft terwijl jij zelf continu anderen over jouw grenzen laat gaan, dan ziet je kind dat ook. Het gaat niet alleen om wat je zegt als ouder, maar vooral ook om wat je doet."
• Maak alles bespreekbaar. "Normaliseer seks, maak er een onderwerp van waar thuis over gesproken wordt. Niet op één moment in de puberteit, maar altijd. Dat is het belangrijkste wat je kunt doen als ouder."

100 antwoorden bij seksuele opvoeding van Belle Barbé (met illlustraties van Claudie de Cleen en stiekem méér dan 100 antwoorden) is nu te koop.