1 op de 6 heeft stress op werk: ‘Oorzaak ligt zelden alleen op de werkvloer’
Uit onderzoek blijkt dat één op de zes Nederlanders een stressvolle baan heeft. Toch ligt de echte oorzaak van die stress zelden alleen op de werkvloer, aldus arbeidspsycholoog Suzanne ter Veld. Ze legt uit waar dit werkelijk vandaan komt en wat je kunt doen om weer met plezier naar je werk te gaan.
Een op de zes Nederlanders ervaart zijn beroep als stressvol, waarbij de werkdruk met name bij beroepen in de zorg en het onderwijs erg hoog is. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en onderzoeksbureau TNO dat de werkstress onderzocht in 2024. De oorzaak van deze stress ligt echter niet alleen op de werkvloer, maar ontstaat vaak uit een combinatie van werk, persoonlijkheid en privéomstandigheden volgens arbeidspsycholoog Suzanne ter Veld.
'Stress is gezond'
Volgens Ter Veld is stress niet iets wat we koste wat kost moeten vermijden. "Stress an sich is helemaal niet erg, sterker nog stress is gezond voor je. We hebben het nodig om te functioneren, alert te blijven, plezier uit het leven te halen en voldoening te ervaren. Je maakt al stresshormonen aan wanneer je de weg oversteekt en er ineens een auto aankomt. We hebben stress nodig om te overleven. Alleen langdurig te veel stress is ongezond voor je."
"Ontspanning is geen luxe, maar een noodzaak."
Stress wordt pas schadelijk wanneer er onvoldoende ontspanning tegenover staat. Wie weken of maanden onafgebroken onder spanning leeft, blijft continu stresshormonen aanmaken. Dat heeft invloed op al je organen, en is zichtbaar in het lichaam maar óók in het brein. "Op MRI-scans kun je bij mensen die langdurig in stress leven zien dat stressgevoelige hersengebieden veranderen", aldus de arbeidspsycholoog. "Die gebieden herstellen niet altijd volledig. Dat maakt je blijvend gevoeliger voor stress." Daarom is ontspanning geen luxe, maar een noodzaak.
Evenwicht tussen draaglast en draagkracht
"Vaak krijgt werkdruk de schuld van het ervaren van stress. Maar liever kijk ik naar de balans tussen daadkracht en draaglast. Hoe draagkrachtig ben je om om te gaan met zaken waarvoor je verantwoording draagt?" Draaglast is wat er van je gevraagd wordt. Oftewel je werk, je kinderen, mantelzorg, financiële zorgen of andere verplichtingen. Draagkracht is hoeveel je daadwerkelijk aankunt, afhankelijk van je gezondheid, slaap, voeding, ontspanning en persoonlijkheid. "Om je draagkracht te versterken kun je je richten op fysieke fitheid, je werkplezier vergroten, investeren in sociale contacten en dingen doen die je voldoening geven." Werkdruk wordt pas ongezond als het ten koste gaat van je lichaam en je functioneren in je privéleven. Want dan is er volgens Ter Veld geen goede balans tussen inspanning en ontspanning.
"Hoewel mensen snel de schuld geven aan het werk, ligt het probleem opvallend genoeg vaak ergens anders." - Arbeidspsycholoog Suzanne ter Veld.
"Hoewel mensen snel de schuld van zijn of haar stress bij het werk leggen, ligt het probleem opvallend genoeg vaak niet waar mensen denken dat het ligt. Bij zeventig procent van de stressgevallen die ik zie, wordt dit met name veroorzaakt door omstandigheden thuis", vertelt ze. "Als je thuis veel zorgen hebt, gaat dit vaak als eerste ten kostte van het werk. Dan is het belangrijk om na te gaan waar de oorzaak precies ligt: in je baan, in je privéleven of in de combinatie daarvan."
Wees eerlijk
"Het is cruciaal om stil te staan bij de vraag: past mijn huidige werkvorm nog bij mij en wat heb ik nodig om mijn werk goed en met plezier te doen? Wees hierin heel eerlijk naar jezelf. Welke normen en waarden vind je belangrijk? Waar ligt mijn interesse? Welke van mijn kwaliteiten wil ik graag toepassen in mijn werk? Kijk hierbij naar zowel de inhoud van je werk, de vorm, het aantal uren en je reistijd. Bij veel stress, is het belangrijk om tijdig het gesprek aan te gaan met je leidinggevende. Kaart in dit gesprek ook je privésituatie aan."
Wellicht ben je door jezelf deze vragen te stellen al op een eventuele oplossing gekomen, en zo niet kun je dit samen met je leidinggevende doen. "Als je jezelf continu in bochten moet wringen in je privéleven om 40 uur te werken en bijvoorbeeld ook mantelzorg voor een ouder op je neemt, kun je beter met je leidinggevende overleggen wat hij of zij voor je kan betekenen. Wellicht kun je, al dan niet tijdelijk, een half uur later starten met werk zodat je daarvoor je ouder kunt verzorgen", geeft Ter Veld als voorbeeld. Hierin is flexibiliteit van beide kanten een must. "Niet dat ik mensen opeens minder wil laten werken hoor, maar het gaat erom dat je hierin zelf de balans opmaakt."
"Wel is het belangrijk om zelf goed na te gaan of je werk nog past bij je privésituatie. Of het allemaal nog te combineren is en of je wellicht beter een paar uur per week minder kunt werken en daardoor een betere balans ervaart. Zodat je niet meer op je tenen loopt en er een groter risico is om uit te vallen van je werk."
Grenzen stellen
Geef je grenzen ook aan op de werkvloer. "Kijk eens kritisch naar overleggen, zijn deze zo wel efficiënt? Of kan dit minder of korter? Let er eens op hoe je met je mail omgaat, spreek met jezelf af: tussen negen en elf beantwoord ik mailtjes of ben ik telefonisch bereikbaar, daarna gaat de telefoon op niet storen", vertelt Ter Veld. "Zo hoef je niet continu te schakelen tussen van alles. Haal die ruis weg en geef daarin je grenzen aan."
"Soms is het lastig stressignalen bij jezelf te herkennen en ziet een ander het eerder aan je. Daarom is het belangrijk om in gesprek met elkaar te blijven." Niet alleen thuis, maar ook op de werkvloer. En niet alleen voor jezelf, maar ook voor een ander. Hoe zitten je collega's erbij? "Valt je een verandering op in hun functioneren? Kwamen ze eerst altijd op tijd en nu geregeld te laat? Zijn ze veel aan het kletsen of juist stiller?”, legt Ter Veld uit. Door het ook bespreekbaar te maken op de werkvloer, kunnen jij en je collega’s elkaar onderling helpen. Wellicht struggelen zij wel met diezelfde stress en kunnen jullie het voor elkaar dragelijker maken.
"Je brein heeft het liefst ieder uur even ontspanning nodig." - Arbeidspsycholoog Suzanne ter Veld
Een gezonde balans
Wat een goede balans tussen inspanning en ontspanning is hangt af per persoon en functie. "Heb je een kantoorbaan? Dan doet daglicht en beweging, zoals een lunchwandeling, wonderen. Je brein heeft het liefst ieder uur even ontspanning nodig. Dat kan ook door het nemen van een micropauze." Zoals het halen en drinken van een kop thee, gewoon om even uit je hyperfocus te komen. Mensen met een fysieke baan bewegen al voldoende, zij vinden een andere manier van ontspanning in hun pauze.
Als je niet op tijd aan de bel trekt, ligt een burn-out op loer. "Als je thuis komt te zitten, terwijl de problemen zich ook thuis afspelen, werkt dat averechts. Het is juist dan belangrijk om aan het werk te blijven", legt Ter Veld uit. "Daarnaast heeft een mens om goed te slapen genoeg cognitieve en fysieke inspanning nodig. Het is dus belangrijk om jezelf op beide vlakken uit te blijven dagen, ook als je thuis komt te zitten van je werk." Oftewel: zo beland je in een vicieuze cirkel. Daarom is het belangrijk om tijdig te reflecteren en de regie te nemen over je eigen leven.
