Rekenkamer schiet bezuinigingstactiek Defensie aan flarden
Een mislukte verhuiservaring rijker en 116 tanks en 4 mijnenjagers armer. De zware bezuinigingen op het leger hebben bij lange na niet opgeleverd wat de bedoeling was, blijkt uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer.
De onafhankelijk instantie die controleert of overheidsgeld wel efficiënt en volgens de regels wordt uitgegeven, onderzocht de bezuinigingen die in de afgelopen tien jaar bij Defensie zijn uitgevoerd. De belangrijkste conclusie: penny-wise, pound-foolish.
Doel niet gehaald
In totaal gaat het om een pakket maatregelen waarmee bijna 1 miljard euro bespaard had moeten worden. En dat doel is niet gehaald, integendeel, blijkt uit het onderzoek van de Rekenkamer. De instantie onderzocht hoe de vier belangrijkste bezuinigingen bij de vier verschillende onderdelen van het leger hebben uitgepakt.
Drie daarvan gaan over het afstoten van materieel. Het ging om alle 116 Leopardtanks bij de landmacht, alle 17 Cougar-transporthelikopters van de luchtmacht en 4 van de 10 mijnenjagers van de marine. De vierde bezuiniging is de verhuizing van de marinierskazerne van Doorn naar Vlissingen.
909 miljoen euro besparen
In totaal hadden deze maatregelen over de periode van 2011 tot 2018 een kostenbesparing van 909 miljoen euro moeten opleveren. Dat geld wordt niet alleen bespaard omdat dit materieel niet meer gebruikt wordt, maar ook omdat het personeel niet meer nodig is. Bij de bezuinigingen kwamen zo'n 12.000 functies te vervallen.
De verkoop van de af te danken tanks, heli's, mijnenjagers en het vastgoed zou daarnaast nog eens 204 miljoen euro in het laatje brengen. Die kon het ministerie dan investeren in ander materieel.
Tien jaar later blijkt dat de rekensommen uit 2011 veel te optimistisch waren. De kosten zijn maar met 423 miljoen euro gedaald, nog niet de helft van het bedrag dat men wilde besparen, blijkt uit het onderzoek van de Rekenkamer.
Slecht onderhoud
En de verkoop van de tanks, heli's en schepen verliep ook minder voorspoedig dan waarop gerekend was. De oorzaak? De helikopters en mijnenjagers waren in zo'n slechte staat dat ze eerst grondig opgeknapt moeten worden, voordat ze verkocht konden worden. De kosten van dit onderhoud werden niet meegenomen in de begroting.
Bovendien werden tot overmaat van ramp onderdelen van het te verkopen materiaal gebruikt als reserveonderdelen. Dat zorgde ervoor dat de verkoop van twee mijnenjagers geen 40 miljoen euro opbracht, maar slechts 1 miljoen.
Verkoopplan afgeblazen
De verkoop van de helikopters ging uiteindelijk helemaal niet door. Door problemen met de levering van de opvolger van het toestel, de NH90, werd de bezuiniging teruggedraaid. Dat scheelt 170 miljoen euro aan besparingen op het budget.
Om voor deze tegenvallers te compenseren, ontving het ministerie 22 miljoen euro uit de schatkist om het huishoudboekje op orde te houden ondanks de lagere verkoopopbrengsten. Een te hoog bedrag, oordeelt de Rekenkamer. De heli's en mijnenjagers stonden voor een te hoog bedrag in de boeken en dus klopte de geschatte verkoopopbrengst ook niet.
Niet goed gerekend
Door het slechte onderhoud waren de te verkopen spullen eigenlijk minder waard. Het bedrag dat het ministerie ervoor dacht te krijgen, had lager moeten zijn, dan had de begroting daarop aangepast kunnen worden en was er geen tegenvaller geweest op het moment dat de verkoopopbrengst tegenviel.
Bij het berekenen van de compensatie van 22 miljoen euro heeft het ministerie bovendien niet alle opbrengsten van de verkoop meegerekend, ontdekte de Rekenkamer.
Tanks te vroeg verkocht
Er was namelijk een forse meevaller bij de verkoop van de tanks. Die brachten 180 miljoen op, twee keer zoveel als gedacht. De reden: de Leopards hadden namelijk net een grote onderhoudsbeurt gehad.
En dat maakt het extra wrang dat dit zware wapensysteem is verkocht. Inmiddels least Nederland hetzelfde type tank namelijk van Duitsland en zijn er plannen om toch ook zelf weer 52 tanks te kopen.
Dat zal dan meer dan een miljard gaan kosten, acht keer méér dan wanneer Nederland de tanks die het na 2011 verkocht, had gehouden, aldus de Rekenkamer. De oude Leopardtanks hadden dan wel een upgrade moeten krijgen, maar de kosten daarvan liggen tussen de 100 en 250 miljoen euro.
De grootste tegenvaller is misschien nog wel de verhuizing van de kazerne voor mariniers, van Doorn naar Vlissingen. Die ging uiteindelijk niet door, omdat de mariniers dit zelf helemaal niet wilden.
670 miljoen voor boze Zeeuwen
Dat kost het ministerie een flinke som geld, niet in de laatste plaats om de provincie Zeeland te compenseren voor het breken van de belofte dat er een legerbasis zou komen. Het kabinet trekt daar 670 miljoen euro voor uit.
Daarnaast moet er alsnog een nieuwe kazerne worden gebouwd, om de mariniers vanuit Doorn naar Nieuw-Milligen te laten verhuizen. Met die investering kost de afgeblazen verhuizing naar Vlissingen één miljard euro meer dan waar in 2012 op gerekend was.
Volgens het ministerie houdt de Rekenkamer bij deze vergelijking 'onvoldoende rekening' met wat er in de afgelopen jaren is veranderd rondom de plannen voor een nieuw onderkomen voor de elitetroepen. Het huidige plan pakt onder meer duurder uit omdat er duurzamer gebouwd wordt, verdedigt het ministerie zich.
