Geheim rapport: verziekte sfeer in top bracht Volksbank in gevaar

Het belangrijkste nieuws in zes zinnen:

• Toezichthouder ECB waarschuwde in 2019 al in een vertrouwelijk rapport in harde bewoordingen voor de verziekte sfeer in de boardroom bij de Volksbank.
• Het risico hiervan was dat de ambities van de bank wel eens niet gehaald zouden kunnen worden en dat daarmee de toekomst van de bank in gevaar zou kunnen komen.
• Toch ging het geruzie in alle hevigheid door in 2020 en vertrokken er maar liefst drie bestuurders.
• Met zachte dwang van de aandeelhouder stapt Jan van Rutte, de voorzitter van de raad van commissarissen, in maart op, na een kritisch rapport over de sfeer in de top.
• De twee commissarissen Barendregt en Milz vertrekken ook, zij zullen niet worden herbenoemd.
• PvdA en SP eisen opheldering van minister Hoekstra, zij willen onder meer weten waarom de Kamer niet is geïnformeerd over het ECB-rapport.

Een ontslag, een vroegtijdig vertrek en een afscheid 'in goed overleg': de directiekamer van de Volksbank leek wel een duiventil vorig jaar. Voor buitenstaanders was het niet bij te houden, de personele wisselingen bij de bank achter ASN Bank, RegioBank en SNS die in 2013 werd gered door de staat. 

Ook dit jaar vertrekken mensen uit de top van de bank. Nadat Jan van Rutte vorige maand opstapte als voorzitter van de raad van commissarissen (rvc), vertrekken nu nog twee leden via de achterdeur uit het toezichtsorgaan van het bedrijf, melden betrouwbare bronnen aan RTL Z. Het gaat om de vice-voorzitter van de rvc, Monika Milz, en commissaris Sonja Barendregt.

Zij zullen niet worden herbenoemd op de Algemene aandeelhoudersvergadering (AvA) van de bank, die volgens het jaarverslag gepland staat op 21 april. De bank wil niet reageren op vragen. "Eventuele veranderingen in de samenstelling van de rvc kunnen we na afloop kenbaar maken, net als andere besluiten die genomen", aldus een woordvoerder.

Druk van buitenaf

Goed ingevoerden zeggen dat er van buitenaf druk is uitgeoefend om schoon schip te maken. Het geduld is op bij toezichthouders en het ministerie van Financiën, na de publiekelijk uitgevochten conflicten in de top van de staatsbank. 

In 2019 waarschuwde toezichthouder Europese Centrale Bank (ECB) namelijk al voor de problemen in de top in een zeer kritisch vertrouwelijk rapport, bevestigen bronnen rond de bank aan RTL Z. De ECB geeft geen commentaar, dat doet de instelling nooit als het gaat om individuele banken, laat de woordvoerder weten. 

Zorgen om het leiderschap

Hoewel de toezichthouder in het assessment positief was over de informele sfeer in de top, waren er toch vooral zorgen over het leiderschap. Toenmalig topman Maurice Oostendorp had te weinig oog voor de onderlinge relaties in zijn bestuur, waardoor het team als los zand aan elkaar hing. Tegelijkertijd was er sprake van forse groepsdruk, waardoor vraagtekens plaatsen bij heersende meningen niet geduld werd, concludeerde de ECB. 

Spanningen en meningsverschillen tussen directieleden onderling werden moeizaam opgelost. Directieleden voelden zich soms geïsoleerd, constateerde de toezichthouder. Dat was volgens de ECB een groot risico voor de bank. Het algemene belang van het bedrijf kon ondermijnd worden door bestuurders die vooral oog hadden voor hun eigen portefeuille.

Verziekte werksfeer

Het tekort aan aandacht voor onderlinge relaties en onvoldoende ingrijpen als conflicten escaleren, zorgde ervoor dat de top minder efficiënt vergaderde. In de vergaderingen lag de focus vooral op lopende zaken waar directieleden hun mening over spuiden in plaats van naar elkaar te luisteren om problemen samen op te lossen. Het gevolg van deze verziekte werksfeer was dat belangrijke besluiten niet snel genoeg genomen werden, of zelfs helemaal niet. 

Als er dan al knopen werden doorgehakt, dan rammelde de onderbouwing ervan. Daardoor waren de consequenties van de plannen niet goed te overzien. Van de plannen die worden uitgevoerd, wordt onvoldoende gevolgd wat deze opleverden. 

ECB waarschuwt

Van de waslijst aan zorgen die de ECB had, was van sommige het gevolg al te zien in de werkelijkheid. Dat zou er voor kunnen zorgen dat de ambities niet gehaald zouden worden en gevaren voor de bank zouden hierdoor niet overwonnen kunnen worden, luidde de sombere boodschap die de toezichthouder in het voorjaar van 2019 afgaf. 

Want de meningsverschillen in de top sijpelden ook door naar de rest van het bedrijf. En dat is voor geen enkel bedrijf goed, maar al helemaal niet bij de Volksbank. 

Grote druk op verzelfstandiging

Zes jaar na de nationalisering wordt het tijd dat de bank via een beursgang of verkoop aan een andere bank geld oplevert voor de schatkist. Van de 4 miljard die het redden van het toenmalige SNS Reaal kostte, is volgens de meest recente cijfers van de Algemene Rekenkamer nog maar 2,9 miljard euro terugverdiend. 

Hier moet NLFI, voluit NL Financial Investments genaamd, voor zorgen. Deze instelling vervult namens het ministerie van Financiën de formele rol als aandeelhouder van de Volksbank. Dit is om te voorkomen dat de politiek een te directe band heeft met het bedrijf. 

De bank beloofde beterschap, in een brief die eind juni 2019 als reactie aan de ECB werd verstuurd. De directie beloofde onder meer de uitrol van een leadershipprogramma en het ontwikkelen van een 360 graden feedbacksysteem. 

Nieuwe cfo botst met top

Begin 2020 werd een nieuwe cfo benoemd, Pieter Veuger. Met zijn jarenlange ervaring als partner bij accountant PwC moest hij tegenwicht geven aan ceo Oostendorp, in navolging van de zorgen van de ECB over de groepsdruk in de top van de bank. 

Dat ging binnen de kortste keren finaal mis, naar aanleiding van een extern onderzoek naar het vertrek van de belangrijkste jurist in het bedrijf. De kersverse cfo vreesde dat sommige misstanden die de onderzoekster ontdekte, niet in het rapport terecht zouden komen. 

Cfo eruit gewerkt

Toen hij zijn zorgen daarover uitte tegen Oostendorp en Van Rutte, kreeg hij nul op rekest. Veuger meldde zich vervolgens bij een hoge ambtenaar van het ministerie van Financiën, om te checken of ze daar wel op de hoogte waren van het onderzoek. Dat werd hem niet in dank afgenomen door de topman en voorzitter van de rvc, wat uiteindelijk uitmondde in het ontslag van Veuger. 

Hem werd 'solistisch en destructief' optreden verweten, blijkt uit verdediging van de bank in de rechtszaak die Veuger aanspande tegen zijn ontslag. Zijn gedrag was een 'cfo van een systeembank onwaardig', haalde de bank uit. 

Nog meer bestuurders eruit

Maar naarmate de tijd vordert, kantelt dit beeld. Topman Maurice Oostendorp verlaat de bank namelijk ook veel eerder dan gepland. Hij werd in april 2019 herbenoemd voor een periode van 4 jaar, maar wordt ruim een jaar later al afgelost door Martijn Gribnau. 

Voor de bank was dat 'een natuurlijk moment' omdat er aan een nieuwe strategie gewerkt werd, die aan het einde van het jaar bekend gemaakt zou worden. Die nieuwe strategie, waarbij de bank zo'n 400 tot 500 voltijdsbanen wil schrappen, werd begin februari gepresenteerd. 

En na Veuger en Oostendorp vertrok ook operationeel directeur Mirjam Verhoeven, na een dienstverband van 18 jaar bij de Volksbank en voorganger SNS. Als reden voor haar vertrek meldde de bank 'een verschil van inzicht' over 'de gang van zaken', het beleid en de koers die de bank zou moeten volgen. In goed overleg, met een vertrekpremie van 374.000 euro.

Verstoorde verhoudingen in de top

Als klap op de vuurpijl volgde in februari nog een rapport van twee onafhankelijke onderzoekers naar de verstoorde verhoudingen in de top van de bank. Misverstanden over de taakverdeling in het bestuur waren een van de oorzaken voor de onrust. 

Ook was er sprake van 'incidenteel' pestgedrag en intimidatie tussen directieleden onderling. Dat leidde tot een 'onveilige werksituatie' voor sommigen, staat in de samenvatting van het onderzoek. Het rapport zelf houdt de bank geheim. Het is zelfs niet gedeeld met het ministerie van Financiën. 

Van Rutte met zachte dwang eruit

De strekking ervan lijkt toch reden te zijn geweest voor het ministerie om in te grijpen, nu zo duidelijk was gebleken dat de raad van commissarissen niet bij machte was om het geruzie te beëindigen. In eerste instantie wilde Jan van Rutte, voorzitter van de rvc, namelijk geen conclusies aan het onderzoek verbinden. Immers - de schuld voor het geruzie was in de schoenen geschoven van de ontslagen cfo. 

Het feit dat hij drie weken later alsnog opstapte, wijst erop dat de aandeelhouder daar geen genoegen mee heeft genomen. "Ze hebben hem een nette aftocht gegund, maar hij heeft wel een zetje van Financiën gehad", aldus een van RTL Z's bronnen. Ook minister Hoekstra zou hierbij betrokken zijn. 

Het ministerie zelf laat weten dat Van Ruttes vertrek een zaak is van de Volksbank en van Van Rutte zelf. Ook vragen over het vertrek van Milz en Barendregt als commissarissen worden door het ministerie doorverwezen naar de bank. 

Hoekstra afwezig

Die houding wordt demissionair minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) zeer aangerekend in de Tweede Kamer, waar onder meer PvdA en SP vinden dat hij meer daadkracht moet tonen in het dossier. "Als het daar zo'n bende is, dan is het toch echt de taak van de minister om in te grijpen", zegt Henk Nijboer (PvdA). 

"Ondanks dat privatisering in het regeerakkoord stond, is dat niet gelukt omdat de organisatie niet stond", analyseert zijn collega Mahir Alkaya (SP). Zijn partij wil die privatisering overigens helemaal niet, maar het debat over de toekomst van de bank moet wel gevoerd worden. "En dat kan niet als de situatie niet op orde is."

De twee Kamerleden willen van Hoekstra weten waarom er niet eerder is ingegrepen en waarom de Kamer niet is geïnformeerd over het ECB-rapport. De minister had er open over moeten zijn, als hij op de hoogte was", vindt Alkaya. "En als hij niet op de hoogte was, dan moet er iets veranderen aan zijn toezicht op de bank."

Update 17.11 uur:

"Ik ben niet bekend met de in het artikel genoemde rapportage van de ECB of de reactie hierop van de bank", laat minister Hoekstra van Financiën weten in een reactie op maandagmiddag. "Dergelijke rapporten zijn toezichtsvertrouwelijk en niet beschikbaar voor aandeelhouders."

"Dat de samenwerking in de top van de bank niet optimaal was, was eerder al duidelijk. Dit is ook bevestigd door de onderzoekers en door de bank zelf", laat de minister ook weten. 

Nijboer is verder verbaasd dat Hoekstra als aandeelhouder niet beschikt over het onderzoek naar de verziekte sfeer in de top. "Wat een wankelmoedigheid en wegduiken voor zijn verantwoordelijkheid."

Hoekstra moet info opeisen

Nijboer wil dat Hoekstra het rapport alsnog opeist. "Je moet alle info hebben die beschikbaar is om bij te kunnen sturen. Dit toont maar weer eens dat hij er niet bovenop zit, en ondertussen kachelt de bank achteruit", zegt hij. 

"Je weet dat als de rvc en het bestuur met elkaar overhoop liggen, er geen aandacht gaat naar het bestuur van de bank", legt Nijboer uit. "En het gaat om groot geld, van de belastingbetaler." Jaar na jaar concludeert het NLFI dat de bank niet klaar is voor een zogeheten exit, voor het laatst in 2019.

Hoe NLFI naar de huidige situatie kijkt, is onduidelijk. In de herfst van 2020 zou er een nieuwe rapportage naar de Kamer gezonden worden, beloofde Hoekstra in 2019. Maar het rapport is er nog steeds niet. 

Rapport en besluit vertraagd

Het is vertraagd omdat er gewacht is op de nieuwe strategie van de bank, legt een woordvoerder van het ministerie uit. Het rapport wordt nu in de zomer verwacht. 

Een beslissing over de toekomst van de bank werd in februari verder op de lange baan geschoven. Vanwege het aftreden van het kabinet en de naderende verkiezingen verklaarde de Tweede Kamer het onderwerp Volksbank toen controversieel. Dat houdt in dat er pas door een nieuw kabinet een besluit over genomen zal worden.

Mislukte zoektocht nieuwe cfo

Dat betekent niet dat het nu rustig is bij de bank. De zoektocht naar een nieuwe cfo verloopt rampzalig. De kandidaat die de bank op het oog had, werd afgekeurd door de toezichthouders, meldde RTL Z eind maart. De nood is inmiddels zo hoog, dat de bank John Reichardt als interim-cfo heeft benoemd.

De bank zoekt daarnaast nog drie directieleden, meldt Het Financieele Dagblad. Ook moet er nog een opvolger voor Jan van Rutte worden gevonden als voorzitter van de rvc. Daarvoor zouden maar liefst drie executive search bureaus zijn aangeschreven. "Zo'n breed sleepnet gebruik je alleen omdat het een lastige functie is om iemand voor te vinden", legt een insider uit.