Bierviltje ambtenaren: afschaffen hypotheekrenteaftrek levert meer welvaart op
De belastingvoordelen voor huizenbezitters hebben een hinderlijk effect op de woningmarkt, want het drijft de prijzen onnodig op. Als de eigen woning net zo belast zou worden als ander vermogen, dan levert dat 3 à 4 miljard euro per jaar aan welvaart op en stijgen de huizenprijzen veel minder hard.
Ook bij de overheid is er soms ruimte om eens lekker out of the box denken. Dat is in de afgelopen periode gebeurd, onder het mom van brede maatschappelijke hervormingen. Op zestien beleidsterreinen variërend van zorg tot defensie, van mobiliteit tot arbeid, staken ambtenaren de koppen bij elkaar.
Ruimte voor wonen
Dat levert duizenden pagina's aan adviezen op, die als basis kunnen dienen voor het maken van plannen door het volgende kabinet. Dat gebeurde overigens voor de coronacrisis uitbrak, het effect daarvan is dus niet meegenomen in de stapels papier.
Voor de woningmarkt, waar op dit moment (nog) sprake is van krapte en stijgende huizenprijzen, levert de brainstorm 'Ruimte voor wonen' interessante inzichten op of nieuwe argumenten voor oude vertrouwde inzichten.
De werkgroep adviseert de overheid om meer de regie naar zich toe te trekken bij bouwplannen, om op die manier het gat tussen vraag en aanbod te dichten. Ook extra geld vanuit het rijk is een oplossing voor de krapte op de woningmarkt.
Hypotheekrente afbouwen
Maar die krapte zou ook bij een van de oorzaken aangepakt moeten worden: het stimuleren van eigenwoningbezit door de overheid via belastingvoordelen. Zonder die voordelen zouden meer mensen huren. En minder vraag naar woningen betekent dat de prijzen minder hard stijgen.
Dat oplossen zou kunnen door bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek sneller en verder dan nu gepland staat af te bouwen. Een andere optie zou zijn om het eigenwoningforfait juist weer te verhogen in plaats van de geplande verlaging of huizenbezit te belasten zoals ander vermogen, in box 3.
Compenseren via inkomstenbelasting
Het afschaffen van alle fiscale verwennerij voor woningbezitters zou overigens budgetneutraal moeten gebeuren. Dat wil zeggen dat het de staat geen extra geld mag kosten of inkomsten mag schelen. Het idee is om de extra belastinginkomsten die het afschaffen van de belastingvoordelen oplevert, terug te sluizen via een verlaging van de inkomstenbelasting. Ook zal de overdrachtsbelasting van twee procent worden afgeschaft.
Hoe de maatregelen zullen uitpakken voor individuele huishoudens, is de grote vraag. De ambtelijke werkgroep verwacht dat er een groep huiseigenaren is die er tot wel 2 procent op achteruit gaat, als de maatregel door een volgend kabinet wordt doorgevoerd.
En ook daarna zullen huiseigenaren de maatregel voelen in hun portemonnee. Hoeveel is onduidelijk, want het is alleen doorgerekend voor de komende kabinetsperiode. Daarbovenop komt nog dat hun woning minder hard in waarde zal stijgen dan wanneer alles blijft zoals het nu is afgesproken.
Huizenprijzen stijgen minder hard
Geen leuke boodschap voor huiseigenaren dus. Wat staat er dan tegenover? De woningmarkt is minder verstoord, waardoor de uitgaven van huishoudens aan wonen op termijn een minder grote hap uit het huishoudboekje zal nemen.
Het Centraal Planbureau, dat de fiscale aspecten van de plannen van de werkgroep doorrekende, verwacht dat de huizenprijzen tot en met 2025 niet met 15 procent maar hooguit met ongeveer 7 procent zullen stijgen, en mogelijk zelfs maar met 4 procent.
Een ander voordeel: de doorstroming op de woningmarkt zal verbeteren, omdat er minder reden is om vast te houden aan de eigen woning vanwege het belastingvoordeel.
Huren in plaats van kopen
Een gevolg daarvan zal zijn dat er meer mensen gaan huren. "Mensen die nu twijfelen tussen koop of huur, zullen zonder de fiscale voordelen eerder kiezen voor huur", legt CPB-onderzoeker Jan Möhlmann uit. Van de woningvoorraad in Nederland zal het percentage dat is bestemd voor verhuur stijgen van 33,8 naar 37,4 procent, verwacht het CPB.
Het afschaffen van de fiscale voordelen levert een welvaartswinst op voor de samenleving, die door het CPB wordt uitgedrukt in de zogenaamde doelmatigheidswinst als percentage van het bbp. Uitgedrukt in euro's gaat het om een bedrag van 3 à 4 miljard.
Het gaat daarbij niet om extra bbp, maar om een afname van de verstoringen op de woningmarkt, zoals het CPB de fiscale voordelen noemt. En daardoor stijgt het welvaartsniveau.