Straks weer naar kantoor: dit zijn je rechten

Pascal Besselink, senior jurist arbeidsrecht bij juridisch dienstverlener DAS, kreeg na de aangekondigde versoepelingen door het kabinet veel vragen over rechten van werkgevers en werknemers bij het terugkeren op de werkvloer.

Vooral van werknemers in kwetsbare posities waar druk op wordt uitgeoefend en of ze verplicht kunnen worden om te werken. "Als je al acht weken lang je werk goed thuis hebt kunnen doen en er is geen extra grond om te vragen om op kantoor te komen, dan moet de werkgever goed uitleggen waarom."

We vroegen Besselink naar vijf zaken die je tegen kunt komen als je straks weer wordt gevraagd naar kantoor te komen:

1. Mag je zelf besluiten niet naar kantoor te gaan?

Lastig, zegt Besselink. Want: "Formeel is dat werkweigering." Als je werkgever een goede reden heeft en de werkplek gezond en veilig is, dan zul je wel moeten. Omgekeerd geldt: een werknemer moet aantonen waarom hij of zij niet kan komen.

Er zijn gradaties. Als je in een risicogroep zit, met risicovolle personen zoals chronisch zieken samenwoont of bijvoorbeeld zwanger bent, dan zit je volgens Besselink wel echt in een andere situatie dan wanneer je gezond bent. "Voor die categorie moet de werkgever extra oog hebben", zegt hij.

In principe zou de werkgever in zo'n situatie weigering moeten accepteren en geen druk moeten uitoefenen om zo'n medewerker alsnog naar kantoor te krijgen. "De werkgever moet serieus kijken naar het onnodig nemen van risico's."

2. Kun je thuiswerken afdwingen?

Voor de coronacrisis uitbrak, was er geen wettelijk recht op thuiswerken. Sinds 2016 is er wel de Wet flexibel werken om flexibel werken voor arbeidsduur, -tijd en -plaats aan te moedigen. Zo'n verzoek is wel aan regels gebonden en het biedt ook geen absoluut recht op bijvoorbeeld thuiswerken.

"De werkgever heeft altijd het recht thuiswerken aan te passen als de omstandigheden er aanleiding toe geven." Maar, zegt Besselink: "Alleen is nu het overheidsbeleid - werk als het kan thuis - nog altijd ongewijzigd."

"Heel zwart wit is het niet", zegt hij. "Daarom moet je kijken naar specifieke omstandigheden. Maar als je al acht weken je werk thuis doet, waarom dan niet straks ook?"

Voor dit afdwingen geldt ook: alleen als er een goede reden is.

3. Wie zorgt er voor een gezonde en schone werkplek?

Dat is de werkgever, zegt Besselink: "Iedere dag dat je komt moet de werkgever zorgen dat zaken zoals bureau's, toetsenborden en telefoons ontsmet zijn." 

Andere ontsmettings- of preventiemaatregelen zoals mondkapjes op de werkvloer, kunnen van werknemers gevraagd worden. Je moet dan wel een goede reden hebben om dat te weigeren. In een fabriek, waar mensen fysiek aanwezig moeten zijn, is het geen onredelijk verzoek, zegt hij.

Een werkgever moet wel rekening houden met gezondheidsredenen zoals benauwdheid. Maar als je het simpelweg niet prettig vindt, dan zit je klem. "Zeker als een werknemer met het openbaar vervoer komt, dan moet je stevige argumenten hebben om dat kapje daar af te zetten." 

Het meten van temperatuur op de werkvloer mag alleen als de baas verder niks met die gegevens doet, bepaalde de Autoriteit Persoonsgegevens.

4. Kan je werkgever je verplichten tot andere werktijden en vervoer?

Besselink merkt ook dat bedrijven voorsorteren op gefaseerd opengaan en werken in ploegendiensten. Maar ineens om zes uur 's ochtends moeten beginnen of in de avond doorwerken terwijl je dan op je kinderen moet passen, kan niet zomaar.

"De inhoud van de arbeidsovereenkomst moet worden gerespecteerd." Dan gaat het om de arbeidsomvang, dus de uren en dagen waarop je werkt. Die kan niet zomaar eenzijdig worden gewijzigd, tenzij de werkgever een goede reden heeft en jou een redelijk voorstel doet.

Mocht een werkgever willen dat je voortaan niet meer met het OV reist maar ander vervoer zoekt, dan moet de werkgever dat organiseren en bekostigen. "Zeker als je er niks aan kunt doen."

5. Vakantie en kinderopvang: wat mag weer wel en niet?

De werkgever heeft in ieder geval niet het recht mensen in de privésfeer te beperken. "Dus je kunt niet zomaar zeggen: je mag geen vakantie boeken. Want als de vakantieparken weer opengaan, dan is daarmee verondersteld dat die de anderhalvemetermaatregelen in acht nemen."

Voor kinderopvang gold toen de scholen dicht gingen het calamiteitenverlof. Dat geldt bij een acuut verlof zoals wanneer je huis ineens blank staat. Maar dat is nu allang voorbij. Met de versoepeling zijn er weinig klachten meer over kinderopvang, merkt Besselink. 

Eenzijdig wijzigen van arbeidsvoorwaarden of loonoffers vragen zoals verplicht opnemen van vakantiedagen of afstand doen van vakantietoeslag mag nog steeds niet zomaar, zegt Besselink.

Wel ziet hij creatieve oplossingen in overleg ontstaan, zoals bepaalde horecabedrijven die aan personeel vragen verlof op te nemen en dat deels teruggeven als de boel aantrekt. "Dan stel je werknemers wat in het vooruitzicht en wordt het acceptabel om ermee akkoord te gaan."