Hoe ga je als gezin om met het 'nieuwe normaal'?
De coronacrisis zorgt voor een cultuurshock, zegt antropoloog Jitske Kramer. Alles wat we zeker en normaal vonden, is nu ineens anders. En het enige wat we voorlopig zeker weten, is dat we geen idee hebben hoe de wereld er straks uitziet. Hoe navigeer je jezelf – en jouw gezin – door deze tijd heen? En wat kunnen we hiervan leren?
Je kantoor is naar huis verplaatst, de vakantie naar de achtertuin (als je die al hebt) en je werk combineer je plotseling met een parttimejob als bijlesleraar voor de kinderen. En nét als je gewend bent aan die extra dagtaak, gaan de scholen weer open. Maar, wacht even… nog maar een paar weken, want daarna is het vakantie. Kunnen we al op vakantie dan? Oh god, hoe moeten we die zes weken nou weer zien te overbruggen? Ben je ze net kwijt en voor je het weet zijn ze weer all yours to entertain. Wel tussen de videomeetings met collega's door, als het effe kan.
Onze wereld binnenshuis staat volledig op z'n kop doordat er buitenshuis een virus woekert, en daarom worden we sinds maart gedwongen een nieuw normaal uit te vinden en te omarmen. Een verschijnsel wat cultureel antropoloog Jitske Kramer een collectieve cultuurshock noemt. En ja, dat voelt in de praktijk net zo ingrijpend als dat het klinkt. Maar, je kunt jezelf én je omgeving ertegen bewapenen, of in ieder geval erdoorheen navigeren. In vijf stappen leggen we uit hoe je dat doet!
1. Praat met elkaar én je kinderen
Nu je als gezin of als huishouden intens met elkaar samenleeft, is goede communicatie nog belangrijker dan normaal. "Ik probeer thuis te leven volgens de principes van deep democracy", vertelt Kramer die samen met haar twee pubers in huis woont. "Dat betekent dat wij als gezin echte en eerlijke gesprekken proberen te voeren, waarin ruimte is voor iedereen. Ook de ideeën van mijn kinderen, die misschien heel anders zijn dan mijn waarheid."
Omdat die cultuurshock meerdere fases kent, moet je gesprekken blijven voeren. Alsof je iedere dag even de temperatuur meet, zegt Kramer: "In het begin waren we vooral praktisch bezig. Hoe zien de werkplekken eruit, doet de wifi het goed en kloppen de roosters van school?" Maar wanneer de grootste storm gaat liggen, volgt de vraag: wat vinden we er nou van? Het antwoord daarop kan per dag verschillen. "Hoe belangrijk is het om vrienden te blijven zien? En wat als dat betekent dat we niet meer op bezoek kunnen bij oma? Dat zijn vragen die ik met mijn kinderen bespreek en ik probeer ze daarin niets op te leggen, maar we zetten elkaar wel aan het denken. En dan besluit je met elkaar hoe je de regels gaat naleven."
Je kan niet zeggen: 'Ik doe niet meer mee aan de pandemie, ik stap uit deze trein'
"Mijn kinderen leven tussen twee verhalen in: ze horen mensen zeggen dat de maatregelen overdreven en paranoia zijn, maar zien ook de beelden op het journaal en horen dat ze heel voorzichtig moeten zijn, misschien niet voor zichzelf, maar zeker wel voor anderen", legt Kramer uit. "Daarom vraag ik iedere ochtend aan ze met welk verhaal ze die dag leven. Daardoor begrijp je elkaars frustraties ook beter – en dat maakt het in huis alleen maar gezelliger."
2. Verzin nieuwe rituelen
"Door rituelen voelen mensen zich verbonden met elkaar", vertelt Kramer. Zeker in tijden waarin we meer afstand van elkaar moeten houden, kunnen we dat goed gebruiken. Daarnaast hebben we ook afscheid genomen van een aantal oude rituelen zoals het eindexamen, de eindmusical in groep 8 of de vrijdagmiddagborrel met collega's. Misschien stonden die al met koeienletters in je agenda, maar staat er nu een dikke droevige streep doorheen. Probeer daarom samen nieuwe rituelen te creëren.
Kramer: "Als je eerst vaak uiteten ging en dat nu niet meer zo makkelijk kan, kun je daar van balen. Maar je kan ook besluiten om bijvoorbeeld iedere donderdag uit te pakken en iets héél lekkers met elkaar te eten. Je kan iets bestellen bij een lokaal restaurant als je dat wil of door bijvoorbeeld om de beurt boodschappen te doen en te koken voor elkaar." Het hoeven ook niet per se groepsrituelen te zijn, je kan ook afspreken dat op zondagochtend iedereen lekker z'n eigen ding doet. Voor de één is dat lezen en voor de ander een uur ongestoord videogamen.
3. Verlangen naar vroeger heeft geen zin
Tijdens de cultuurshock kom je eerst in de aanloopfase: het moment dat wij allemaal massaal wc-papier insloegen en ons huis coronaproof probeerde te maken. "Daarna volgt de honeymoonfase waarin we eigenlijk vooral de mooie bijkomstigheden opvallen", zegt Kramer. Misschien zit je partner nog steeds in de wittebroodsweken en voeren de voordelen van verlangzaming de boventoon. Dat kan lastig zijn, beaamt ze. Zeker als jij helemaal klaar bent met dit zogenaamde avontuur en gewoon terug naar vroeger wilt, toen lekker dicht op elkaar geduwd staan in de kroeg nog heel gewoon was. "Als ik iets zeker weet, is het dat verlangen naar februari geen zin heeft. Die maand krijg je niet meer terug en met de gedachten: had ik maar meer gesport, was ik maar vaker uiteten gegaan of was ik maar vaker bij mijn bejaarde moeder op bezoek gegaan, schiet je helemaal niets op." Wat je wél kunt doen, is verdrietig zijn omdat die wereld er niet meer is. "Als je rouwt om die wereld, zal je uiteindelijk makkelijker accepteren dat-ie waarschijnlijk nooit meer helemaal terugkomt."
Dat verdriet kunnen we volgens Kramer ook gebruiken om eens kritisch naar onszelf en onze leiders te kijken. "Was het vliegen niet té makkelijk of goedkoop geworden? En wat leert het coronavirus ons over hoe we met dieren omgaan?" Dat zijn gesprekken die op ieder niveau moeten worden gevoerd en niet enkel in de politiek. "Ik denk dat we het hier juist met onze kinderen over moeten hebben, zodat we allemaal blijvend leren dat het leven weliswaar niet maakbaar is, maar dat hoe wíj besluiten te leven en wat we bereid zijn van de aarde te vragen, wel degelijk impact heeft."
4. Zie het niet als een vakantie, maar als een reis met open ticket
De positieve bijkomstigheden van 'het nieuwe normaal' maken het verleidelijk om deze periode als een soort vakantie te zien, legt de antropoloog uit. Wat heerlijk dat je niet meer iedere dag in de file staat en wat is het fijn om weer eens een boek te lezen 's avonds. Best relaxed om niet meer mee te doen aan de ratrace. "Alsof je samen een avontuur beleeft, maar straks weer lekker naar huis gaat."
Daar kunnen we ons flink op verkijken, waarschuwt Kramer. "We denken vaak dat alles maakbaar is; dat we ons nu even aan de regels houden en straks worden beloond met een gezonde en groene wereld, die aan onze voeten ligt." Maar na een tijdje zijn de offers en ontberingen die we nu ervaren - zoals anderhalve meter afstand - niet meer zo charmant en leuk. "Dan willen we zeggen: 'De vakantie is voorbij en nu gaan we lekker naar huis'. Maar dat kan helemaal niet." De spelregels zijn collectief en worden door anderen bepaald. Als individu hebben wij daar niets tegenin te brengen. "Je kan niet zeggen: 'Ik doe niet meer mee aan de pandemie, ik stap uit deze trein'."
Het zijn juist de shitty situaties waarin je ballen moet tonen
Toch hoeven we de metafoor van reizen niet helemaal overboord te gooien, denkt Kramer. Zie het eerder als een reis met open ticket. "Als je op reis gaat zonder eindbestemming en zonder retourticket, ben je overgeleverd aan je omgeving. Dan kom je er ineens achter dat je geld bijna op is of je bent in the middle of nowhere en mist net de laatste bus. Dat is klote, maar je móét door. En het zijn juist die shitty situaties waarin je ballen moet tonen - en die je later onthoudt als de sleutelmomenten. De transformatie die soms nodig is, vindt plaats in het ongemak." Of dat nou voor files geldt, kantoortuinen, lerarentekorten en te veel CO2-uitstoot.
5. Omarm de onzekerheid, hier wordt je karakter gebouwd
Eigenlijk zitten we nu in een tussenperiode, want de wereld zoals we 'm kenden, ligt achter ons. Maar we weten ook nog niet hoe de wereld eruitziet als deze periode voorbij is. "Zo'n tussenperiode kan je ook een beetje vergelijken met je eerste zwangerschap. Eerst ben je geen moeder en dan volgt er een periode waarin je nog steeds geen moeder bent, maar wel wordt voorbereid op wat er gaat komen. Dat 'ondertussen' gaat gepaard met rituelen zoals babyshowers en zwangerschapscursussen. Stuk voor stuk elementen die je vormen en houvast bieden in het onbekende", legt Kramer uit. "Nu zien wij persconferenties en data als houvast; sinds 11 mei mogen we weer naar de kapper en deze week gingen de terrassen weer open."
Toch kunnen we de houvast beter opzoeken in de onzekerheid en het onbekende. Probeer comfort te vinden in het feit dat niemand zeker weet hoe en wanneer we de draad weer oppakken. Maar laat ook de onzekerheid in onze eigen gevoelens en emoties toe: dat er het ene moment gelachen wordt en het volgende moment weer gehuild. Door het grote onbekende te accepteren, zal je eigen gevoel makkelijker naar boven drijven en leer je beter voor jezelf te zorgen in een wereld die onvoorspelbaar is. Dat stukje karakter moeten we zelf bouwen en krijg je niet cadeau vanuit Den Haag. "Kijk maar naar onze persconferenties", legt Kramer uit. "Rutte waarschuwt telkens weer dat de versoepelingen niet in steen staan gebeiteld. Er wordt steeds opnieuw een afweging gemaakt. En alleen jij kan jezelf voorbereiden op die onzekerheid."
Door alle data en eindstrepen los te laten en je over te geven aan het 'ondertussen', heb je bovendien tijd om jezelf en je partner of kinderen een paar belangrijke vragen te stellen, legt Kramer uit, zodat je straks in het nieuwe nieuw sterker verder kan. "Misschien worden bestaande pijnpunten nu extra blootgelegd. Is de rolverdeling eerlijk of doet de één veel meer in het huishouden en voor de kinderen dan de ander? Waar wordt het geld aan uitgegeven en is iedereen het daarmee eens? Hoe belangrijk is het om twee keer per jaar op vakantie te gaan?" En waarschijnlijk vallen de goede dingen ook beter op. "Ze zeggen niet voor niets dat de coronacrisis voor een scheidingsgolf gaat zorgen én voor een babyboom."
"Cultuur stolt zich in onze gebouwen", vervolgt de antropoloog. "De dingen waar wij waarde aan hechten, zie je terug op de plek waar we wonen en werken. Misschien nemen we straks wel afscheid van de kantoortuin omdat die geen doel meer dient of besluit je in de woonkamer te investeren omdat je er nu zoveel tijd doorbrengt." Maar voordat we opnieuw aan de tekentafel gaan zitten, moeten we wel weten hoe belangrijk een fysiek kantoor echt is. En of we het belang van die woonkamer volgend jaar nog steeds zo helder zien. Die vragen kun je volgens Kramer alleen beantwoorden als de tussenperiode lang genoeg duurt. "Als we te snel door willen in de nieuwe wereld zonder na te denken over hoe die er precies uit moet zien, staan we binnen no-time weer met z'n allen in de file 's ochtends."
Wil je meer video's zien over de cultuurshock en hoe je jezelf daar het beste doorheen kan navigeren? Neem dan vooral een kijkje op de YouTube-pagina van Human Dimensions.