Geweld en zelfs dreigen met doodstraf, toch blijven protestacties in Iran doorgaan

"Ik zal vechten voor mijn thuisland. Ik zal elke prijs betalen om voor mijn rechten op te komen." Dat schrijft de beroemde, Iraanse actrice Taraneh Alidoosti op Instagram. Met een foto zonder hoofddoek maakt ook zij een statement tegen het Iraanse regime.

Het is opnieuw een belangrijk voorbeeld dat het verzet tegen het regime na zoveel weken nog springlevend is en breed gedragen wordt, legt de Iraanse Nasim Roshanaei uit. Ze werkt voor nieuwsplatform Radio Zamaneh in Amsterdam en volgt de demonstraties op de voet. "Het is dapper dat ook een beroemdheid zoals zij zich vanuit Iran zelf uitspreekt. Dat geeft andere Iraniërs kracht."

Dapper noemt ze vooral ook die tienduizenden mensen die al die tijd in steden en dorpen de straat op gaan om te demonstreren. "We dachten de eerste weken dat het protest weer voorbij zou gaan als het regime zou ingrijpen. Maar je ziet juist dat ook buiten de steden en in alle lagen van de bevolking verzet komt."

Oude generatie

Aanleiding van de protesten is de dood van de Iraanse Mahsa, die werd opgepakt omdat ze haar hoofddoek niet goed zou hebben gedragen. Vooral jonge vrouwen deden demonstratief hun hoofddoek af of knipten hun haar af. Inmiddels sluiten mannen, kinderen en ook oudere Iraniërs zich aan bij de protesten. "De oudere generatie ziet nu in dat ze hun kinderen moeten steunen, om verandering voor elkaar te krijgen."

Hoe groot de straatprotesten op dit moment precies zijn, is niet duidelijk. "De overheid doet er alles aan om het internet plat te leggen en zo min mogelijk informatie naar buiten te laten gaan", legt Nasim Roshanaei uit. Maar dat het verzet nog altijd groot is, blijkt wel uit de vele protestvideo's en foto's die via sociale media worden gedeeld.

Creatieve acties

Iraniërs gebruiken daarbij allerlei creatieve manieren om te demonstreren. Behalve het in brand steken van de hoofddoek en het afknippen van haren worden ook tulbanden van geestelijken van hun hoofd geduwd en gedeeld met de hashtag #tullingturbans.

Samen lunchen

Mannelijke en vrouwelijke studenten werpen schermen omver in hun kantine om samen te kunnen lunchen en niet meer gescheiden te hoeven zitten. In hoofdstad Teheran schreeuwen bewoners 's avonds vanuit hun huizen en vanaf balkons om het aftreden van de Iraanse leiders.

Het is een ludieke en voorzichtige manier van verzet, want het Iraanse regime pakt demonstranten genadeloos aan. 300 mensen zijn overleden en bijna 15.000 demonstranten zijn opgepakt sinds het begin van de protesten half september, blijkt uit cijfers van een Iraanse mensenrechtenorganisatie. Volgens de staatsmedia in Iran heeft de politie geen enkele demonstrant gedood.

Verschrikkingen

De mensen die worden opgepakt, maken vaak verschrikkingen mee. "Ik ben vrijgelaten uit de gevangenis, maar het voelt alsof ik nog steeds geketend ben", vertelt een jonge Iraanse vrouw aan de BBC. Ze werd geslagen bij haar arrestatie en zat een week vast. Ze zag hoe andere arrestanten werden gemarteld. "Ik had er wel over gehoord, maar om het zelf van dichtbij te zien is een ander verhaal."

Om vrij te komen moeten mensen vaak een hoge borgsom betalen, iets wat velen niet kunnen. "En kom je vrij, dan moet je extreem voorzichtig zijn", vertelt Nasim Roshanaei. Journalisten met wie ze eerder contact had, durft ze na hun arrestatie niet te bellen. De kans dat ze opnieuw worden opgepakt is te groot.

De repressie is harder geworden de afgelopen weken, beaamt ook Irandeskundige Paul Aarts van de Universiteit van Amsterdam. "Ook het regime had gedacht dat de protesten weg zouden ebben. Nu dat niet zo is moeten ze met een antwoord komen."

Dreigen met doodstraf

Een van die antwoorden lijkt voor het Iraanse parlement een dreiging met de doodstraf. Een ruime meerderheid van de hardline parlementsleden riep de regering zondag op om die aan demonstranten op te leggen.

Ook de Iraanse generaal Kiumars Heydari riep op tot ingrijpen en noemde de demonstranten 'vliegen, voor wie geen plek is in dit land'.

Of de aanpak van het regime nog harder zal worden is de vraag. Volgens Paul Aarts valt niet uit te sluiten dat het toezeggingen zal doen om demonstranten enigszins tegemoet te komen. Zoals het afschaffen van moraalpolitie, die in gaten houdt of mensen zich aan de gedragsregels houden. En het afschaffen van de verplichte hoofddoek. "Maar dat is voor de demonstranten waarschijnlijk al niet meer genoeg."

Onvoorspelbaar

Willen ze het regime omver werpen dan geldt volgens hem simpelweg de kracht van de aantallen. "Dan moet een algemene staking worden uitgeroepen en moeten honderdduizenden mensen tegelijk de straat op gaan."

Dat lijkt voorlopig nog niet te gebeuren, maar volgens Nasim Roshanaei hebben veel Iraniërs het gevoel dat ze niks meer te verliezen hebben. "En dat kan nog tot hele onvoorspelbare dingen leiden."