Schade in de Gazastrook is immens: '6 op de 10 gebouwen beschadigd of verwoest'

"Niemand heeft ons verteld dat we moesten evacueren. Ze hebben vier verdiepingen laten instorten die op burgers terechtkwamen. De lichamen die ze nog konden bereiken, zijn hier naar het mortuarium gebracht", vertelt een bewoner van de Gazaanse stad Khan Younis, die momenteel zwaar onder Israëlisch vuur ligt, aan een verslaggever van Reuters.

Israël heeft begin deze week opnieuw tanks naar het gebied gestuurd omdat het gebruikt zou worden voor nieuwe aanvallen door Hamas-militanten. Het dichtbebouwde gebied wordt ook gebombardeerd vanuit de lucht. In totaal zijn zeker 80 doden gevallen, onder wie naar verluidt 24 kinderen. Ruim 150.000 mensen zijn op de vlucht geslagen, sommige op ezelkarren of te voet met hun huisraad in de hand.

De vraag is waar zij nog heen kunnen. De Palestijnen, de VN en internationale hulporganisaties zeggen dat er geen veilige plek meer is in Gaza. Na ruim negen maanden oorlog is er een groot gebrek aan schoon water en sanitaire voorzieningen. In heel Gaza zijn woonwijken en winkelstraten verwoest. Het gros van de ziekenhuizen, scholen en universiteiten is vernield, terwijl ook landbouwgrond en natuurgebieden beschadigd of onbruikbaar zijn geworden.

Hoe groot de ravage inmiddels is, kan worden opgemaakt met behulp van satellietgegevens. Die tonen aan dat sinds de Hamas-aanslagen van 7 oktober waarschijnlijk 59 procent van alle gebouwen in Gazastrook beschadigd is geraakt of zelfs volledig is verwoest. In de zuidelijke stad Rafah, volgens Israël het laatste bolwerk van Hamas, heeft bijna 44 procent van de gebouwen schade.

De methode is ontwikkeld door de Amerikaanse universiteitsonderzoekers Corey Scher en Jamon Van Den Hoek. Zij werken met data verzameld door de Copernicus Sentinel-1-satelliet van het Europees Ruimteagentschap (ESA), in combinatie met publiekelijk beschikbare datasets van onder meer Microsoft.

Ze maken gebruik van een techniek die 'remote sensing' wordt genoemd. Dat is een vorm van aardobservatie waarbij radarbeelden die op verschillende momenten zijn gemaakt naast elkaar worden gezet. Zo kunnen verschillen worden gemeten in de hoogte of structuur van gebouwen, verschillen die duiden op aanzienlijke schade of verwoesting. De techniek wordt al langer gebruikt bij aardbevingen en wordt ook door militaire inlichtingendiensten ingezet.

Deze video laat de schade in Khan Younis zien:

Scher en Van den Hoek hebben hun schadekaarten ook vergeleken met die van UNOSAT, het satellietcentrum van de VN dat gespecialiseerd is in het analyseren van satellietbeelden met een zeer hoge resolutie. De twee onderzoekers doen in hun schadeanalyse alleen uitspraken over gebieden die dichtbebouwd zijn omdat radarbeelden daar minder last hebben van ruis. Er is dus nog niet gekeken naar schade in landbouw- of natuurgebieden. 

Uit recente satellietbeelden van het bedrijf Planet Labs uit San Francisco blijkt dat ook dit soort landelijke gebieden zwaar is getroffen (gebruik het schuifje om het verschil te zien):

Verder weten we dat niet alleen gebouwen doelwit van luchtaanvallen zijn. Op nieuwe satellietbeelden van Planet is de verwoesting te zien van een Palestijns tentenkamp in de wijk Tel Al-Sultan in het westen van Rafah.

Volgens de Palestijnen is dat een humanitaire zone waar burgers naartoe waren gevlucht. Volgens Israël zaten er Hamas-terroristen en ging het om een 'gerichte aanval'. Zeker 45 mensen kwamen om het leven en ruim 200 raakten gewond. De aanval leidde internationaal tot veel kritiek op Israël.

Binnen het onderzochte gebied heeft RTL Nieuws met behulp van dezelfde methode meer specifiek gekeken naar schade aan scholen en ziekenhuizen. Ook hier is duidelijk: de schade is immens.

In openbare data zijn 398 scholen bekend in Gaza, hiervan zijn er naar schatting inmiddels 394 beschadigd. Wat betreft medische instellingen staat er waarschijnlijk nog slechts één volledig overeind: de Wadi Gazi-kliniek tussen Bureij en Juhor Ad Dik. 

66 van de 67 gevonden medische instellingen liggen in gebombardeerd gebied, zoals hieronder is aangegeven in een interactieve, doorzoekbare kaart. Daarop zijn alle beschadigde scholen (in het rood) en ziekenhuizen (oranje) aanklikbaar.

De gegevens zijn gebaseerd op vrij beschikbare (open source) kaartdata. Die zijn in de regel goed, maar de Gazastrook is notoir lastig in kaart te brengen, zeker in tijden van conflict. Zo is er al langere tijd geen humanitaire toegang tot het gebied. 

Volgens Artsen zonder Grenzen is het merendeel van de ziekenhuizen niet meer operationeel. Er is geen water en elektriciteit meer, of het gebouw is te beschadigd geraakt door aanvallen en bombardementen.

De Gazastrook is een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. In 2022 woonden er zo'n 2,2 miljoen mensen en leefden er ongeveer 15.000 mensen per vierkante kilometer. Ter vergelijking: Nederland behoort tot de drukst bevolkte landen van Europa en telde begin vorig jaar 529 inwoners per vierkante kilometer.

Vanuit Gaza lanceerde Hamas op 7 oktober een reeks aanslagen waarbij bijna 1200 Israëliërs zijn gedood en ruim 240 gegijzeld. Bij de militaire reactie van Israël zijn aan Palestijnse kant intussen ruim 39.000 doden gevallen, blijkt uit cijfers van het Gazaanse ministerie van Gezondheid, dat onder controle staat van Hamas.

'Hamas vernietigen'

Een permanent staakt-het-vuren is volgens de Israëlische premier Netanyahu alleen mogelijk bij de 'vernietiging van de militaire en bestuurlijke capaciteit van Hamas' en de vrijlating van alle gijzelaars. Er worden naar schatting nog 120 gijzelaars vastgehouden. Onduidelijk is hoeveel van hen nog in leven zijn, volgens de Israëlische inlichtingendienst is ruim een derde van hen overleden. De VS schat het aantal nog levende gijzelaars op 50.

Ondertussen gaat het bombarderen en beschieten door. De schade aan kritieke infrastructuur in Gaza werd begin april door de Wereldbank en de VN geschat op 18,5 miljard dollar. Zij noemen de omvang en het tempo van de verwoestingen 'ongekend' en denken dat het bedrag waarschijnlijk een onderschatting van de werkelijke schade is. De wederopbouw van de Gazastrook zal naar verwachting tientallen miljarden kosten.

Met medewerking van Joris Heijkant, Jasper Bunskoek en Niels de Wit.