Negeren arrestatiebevel Netanyahu door Polen 'buitengewoon zorgwekkend'

Het is op 27 januari tachtig jaar geleden dat het grootste concentratie- en vernietigingskamp van de nazi's, waar meer dan een miljoen mensen de dood vonden, werd bevrijd door soldaten van het Rode Leger. Om die reden is er een grote herdenking, waar de nog weinig overgebleven overlevenden zijn uitgenodigd, net als wereldleiders van over de hele wereld.

'Eigenlijk niet mogelijk'

Afwezigheid van de regeringsleider van Israël bij een herdenking van een kamp waar honderdduizenden Joden zijn gestorven, vond de Poolse president Andrzej Duda niet kunnen. Per brief vroeg hij premier Tusk om Netanyahu niet aan te houden. Duda vindt dat 'iedere persoon uit Israël' de herdenking moet kunnen bijwonen. Gisteren ging Tusk daarmee akkoord.

Hoewel Polen zeker lijkt van zijn zaak, is het juridisch gezien eigenlijk niet mogelijk om als lidstaat van het ICC het arrestatiebevel te negeren, zegt Elies van Sliedregt, hoogleraar strafrecht aan Universiteit Tilburg. "Er is door het ICC een aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen premier Netanyahu, en alle 124 lidstaten hebben de plicht om samen te werken met het hof." Met andere woorden: "Polen is verplicht om Netanyahu naar Den Haag te sturen als hij in hun land is."

ICC: besluiten moeten nageleefd worden

De aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) Karim Khan vroeg vorig jaar om arrestatiebevelen voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de Israëlische defensieminister Yoav Gallant. Volgens Khan zijn er 'gegronde redenen' om te geloven dat Netanyahu en Gallant zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in Gaza.

Op vragen van RTL Nieuws zegt het ICC 'erop te rekenen dat zijn besluiten worden nageleefd door staten'. "Niet alleen is dit een juridische verplichting jegens het Hof onder het Statuut van Rome, het is ook een verantwoordelijkheid jegens andere statelijke partijen. Als staten bezwaar hebben om met het Hof samen te werken, kunnen ze zich tijdig en op efficiënte wijze tot het Hof wenden."

Het is niet aan staten om eenzijdig te bepalen of juridische besluiten van het Hof rechtmatig zijn. "Volgens artikel 119 van het Statuut wordt elk geschil met betrekking tot de rechterlijke taken van het Hof beslecht door de beslissing van het Hof."

Polen zei gisteren dat het besluit alleen geldt voor het bijwonen van de herdenking. In een persconferentie zei Tusk dat het voor zijn regering 'belangrijk is dat Polen niet openlijk en demonstratief de beslissingen van internationale rechtbanken negeert'.

Geen onderbouwing

"Ik zie niet hoe dit toch zou kunnen", zegt Van Sliedregt over dit idee van tijdelijke immuniteit. Ze wijst erop dat Polen vooralsnog ook geen juridische redenering voor de uitzondering heeft gegeven. "In sommige gevallen kan immuniteit in de weg staan van berechting van een zittend staatshoofd, maar dit geldt niet voor een internationaal hof als het ICC. Polen is als lidstaat verplicht samen te werken met het ICC en het aanhoudingsbevel uit te voeren."

"Twee bepalingen uit het statuut van het ICC zijn van belang. Ten eerste: staatshoofden genieten geen immuniteit voor ernstige misdrijven. En ten tweede: lidstaten moeten samenwerken met het hof. En wat nu zo kortzichtig is: als het gaat om Poetin, tegen wie ook een arrestatiebevel loopt van het ICC, zou Polen heel graag zien dat hij wordt aangehouden."

"Het is dus niet de bedoeling dat Polen maar doet wat het wil", zegt de hoogleraar. Toch heeft het hof niet de macht om een arrestatie af te dwingen bij de lidstaten, en het moet erop vertrouwen dat de lidstaten daaraan meewerken.

Gevolgen voor het niet-uitleveren van Netanyahu zijn er nauwelijks. Lidstaten zouden Polen in zo'n geval kunnen 'berispen', legt de hoogleraar uit. Maar meer mogelijkheden dan Polen openlijk veroordelen voor zijn handelen zijn er niet.

"Dat is altijd het lastige aan internationaal recht. Er kan niet worden gehandhaafd op de manier zoals dat nationaal wel kan." Het is bijvoorbeeld niet zomaar mogelijk om een politiemacht een ander land in te sturen voor een aanhouding. "Internationaal recht is een reus zonder handen en voeten."

Wat is het ICC?

Het Internationaal Strafhof (ICC), in 2002 begonnen, is 's werelds enige onafhankelijke rechtbank die is opgericht om ernstige misdaden als genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid te onderzoeken.

Er zijn 124 landen aangesloten bij het ICC. Israël is geen lid, net als bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Rusland. Nederland en de rest van de Europese Unie zijn wel aangesloten bij het ICC.

Overigens is nog niet duidelijk of Netanyahu daadwerkelijk naar Polen komt eind januari. In het verleden bezocht hij wel herdenkingen, maar over deze ceremonie heeft de premier nog niets gezegd. Volgens premier Tusk zou Israël worden vertegenwoordigd door de minister van Onderwijs.

'Macht ICC ondermijnd'

Toch geeft Polen met het besluit wel een signaal af en wordt de macht van het ICC hiermee 'ondermijnd', zegt Van Sliedregt. "Als het gaat om de internationale rechtsorde is dit buitengewoon zorgwekkend en ernstig."

"Alle EU-lidstaten zijn aangesloten bij het ICC. Maar ook binnen Europa zien we dat bepaalde staten zoals Slovenië en Hongarije niet veel ophebben met het hof. Het is onderdeel van een grotere beweging waarbij internationale afspraken worden genegeerd en zo de geloofwaardigheid van internationale instellingen wordt ondermijnd. Er is nog steeds veel steun voor het ICC, maar dit soort uitspraken maken het wel lastiger."

Met twee andere kopstukken uit de Gaza-oorlog is Benjamin Netanyahu voor het ICC gedaagd. Ze worden verdacht van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Hoe dat zit, en of Netanyahu ooit echt de cel in gaat, zie je in deze video: