Wat als er opeens geen zon of wind is? Nederland heeft batterijen hard nodig

Het probleem in het kort:

9 gigawatt aan batterijen, zoveel vermogen ziet TenneT graag in 2030 om in te kunnen zetten bij bij plotselinge momenten zonder wind of zonne-energie.

40 gigawatt, zoveel is er in het gunstigste scenario nodig aan batterijen om tekorten in 2050 voorkomen, volgens Netbeheer Nederland

0,150 gigawatt, zoveel is op dit moment aan batterijvermogen operationeel.

Het moge duidelijk zijn: er is werk aan de winkel. Gaat dit allemaal wel lukken? Wat betekent dit straks voor onze portemonnee? En zijn die batterijen echt zo hard nodig?

Geen gemakkelijke opgave

Bij TenneT, de beheerder van het hoogspanningsnet, hebben ze de antwoorden. Mike ten Wolde, adviseur business development, legt uit dat ze één hoofdtaak hebben: het net in de lucht houden. Op iedere seconde van de dag. Nu steeds minder fossiele brandstoffen worden gebruikt, is dat geen makkelijke opgave.

"We willen af van CO2 productie-eenheden zoals kolen en gas. Dat is allemaal prima maar dat betekent iets voor je systeem", zegt Ten Wolde.

Gascentrales staan vaker uit

De afgelopen jaren lukte het om die pieken en dalen op te vangen door gascentrales. "Maar dat is helaas vandaag de dag al bijna niet meer zo", zegt Ten Wolde. Gascentrales worden steeds meer de markt uitgedrukt omdat duurzame energie goedkoper is. Ze worden steeds minder rendabel en staan daarom vaker uit. Dat is goed voor het klimaat, maar creëert meer instabiliteit op het net. "Dus je hebt méér instabiliteit door zon en wind. Op het moment dat je zo'n gascentrale nodig hebt, staan die steeds minder vaak aan."

Er zijn dus andere oplossingen nodig om het net stabiel te houden. Een deel van de industrie zou kunnen 'meebewegen' met het flexibele duurzame aanbod. Ook zouden elektrische auto's slim kunnen laden.

Drie alleskunners

Maar er is meer nodig. Bij Tennet keken ze onlangs naar drie 'alleskunners'. Eén oplossing viel direct af: hydropower, ofwel waterkracht. "Helaas leven we in een vlak land. We hebben een heel klein beetje hydropower, maar dat is miniem."

Een tweede alleskunner is interessanter: interconnectoren. Dit zijn andere landen die ons kunnen helpen om pieken en dalen op te vangen. Het gaat om Denemarken, Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen. "Bij te veel energie uit Nederland wordt in de zomer bijvoorbeeld extra water in bergmeren gepompt." 

Mooi, al die samenwerking tussen landen. Het helpt zeker en wordt de komende jaren verder uitgebreid. Maar het is niet genoeg als bij ons de wind en de zon opeens wegvallen. Onze buurlanden hebben daar dan ook last van.

En zo kwamen ze bij de laatste alleskunner: batterijen. Het is TenneTs laatste strohalm. Of, zoals Ten Wolde zegt: "We hebben die batterijen hard nodig."

 

70 gigawatt in aanvraag

De markt lijkt ook overtuigd. Er is maar liefst 70 gigawatt in aanvraag bij TenneT. Dat betekent dat er enorm veel ondernemers zijn die batterijen willen installeren. Door energie op te slaan wanneer het goedkoop is, en weer aan het net te leveren tegen hogere stroomprijzen als er veel vraag is, denken ze goed geld te verdienen.

Het gaat om meer dan 200 aanvragen, zegt Ten Wolde. Maar hij zegt er ook gelijk bij: die 70 gigawatt gaat er 'by far' niet komen. Een aanvraag is nog geen batterij.

Dat zegt ook Ruud Nijs, directeur van het Nederlandse bedrijf Giga Storage dat superbatterijen ontwikkelt. Er zitten veel minder serieuze aanvragen tussen. "De problematiek van het handdoekjes leggen is ons bekend en vinden wij heel onaangenaam", zegt hij. "Het kost bijna niets om ergens in de wachtrij te komen, terwijl wij weten dat vele partijen geen idee hebben van de onderliggende business case."

Batterij ter grootte van Haarlem

Er is nog een uitdaging: die batterijen moeten verspreid worden over het land. Om een idee te geven: Netbeheer Nederland schat dat grootschalige batterijen rond 2050 een oppervlakte bestrijken van 23-33 km2, een gebied ter grootte van de gemeente Haarlem. Een gemiddeld batterij-project dat aansluiting wil op het hoogspanningsnet, bestaat uit zo'n 3 tot 4 voetbalvelden.

TenneT probeert te voorkomen dat ze straks niet wéér met een probleem zitten. Dat heel Drenthe volstaat met batterijen bijvoorbeeld. "Je wil de afname zo dicht mogelijk hebben bij de productie. Anders heb je extra lijnen nodig, heb je verlies aan energie en te maken met een mogelijk instabieler systeem."

Nee, plaats die batterijen het liefst verspreid over het land en dan vooral op plekken waar meer wordt opgewekt dan nodig. Groningen, bijvoorbeeld. Daar is veel opgesteld vermogen, terwijl er niet enorm veel vraag is.

Het bedrijf Giga Storage gaat daar een 300 megawatt-batterij bouwen ter grootte van 15 voetbalvelden. Verslaggever Maarten Veeger ging eerder dit jaar langs:

Wat als het niet lukt?

Wat als het nou niet lukt om voldoende batterijen te bouwen? Valt dan het licht straks uit?

Stroomuitval is 'zeker niet aan de orde', stelt Ten Wolde ons gerust. "We kunnen ook zonder de batterijen, maar dat zou de stroomvoorziening en het transport duurder maken, omdat je op andere manier moet zorgen dat je het net stabiel houdt."

De impact van minder batterijopslag op de elektriciteitsprijs zal 'aanzienlijk' zijn, aldus Netbeheer Nederland na onderzoek. Zonder batterijen stijgt de elektriciteitsprijs met 140 procent.

Ook zal de elektriciteitsprijs meer schommelen. Batterijen vlakken juist de prijscurve af: ze zorgen voor extra vraag op momenten met veel aanbod en voor extra aanbod op momenten met veel vraag.

Batterij levert slechts een paar uur

Goed om te weten: batterijen kunnen maar een paar uur overbruggen, zegt Ten Wolde. Niet wekenlang. Het gaat bijvoorbeeld om 2 uur lang op vol vermogen. Het bijschakelen gebeurt in milliseconden: dat is een enorm groot voordeel. "Batterijen zijn alleskunners voor problemen die korter duren dan een etmaal."

Batterijen kunnen op verschillende energiemarkten worden ingezet. Om plotselinge schommelingen op te vangen is een speciale markt: de balanceringsmarkt. TenneT geeft een vergoeding aan bedrijven die vermogen vrijhouden om pieken in opwek of verbruik op te vangen. Op die ene onvoorziene mistige dag bijvoorbeeld. Daarnaast kan ook elektriciteit worden geleverd aan de groothandel.

 

En kernenergie?

Over één energiebron hebben we het niet gehad: kernenergie, een thema in de verkiezingscampagne. "Een kerncentrale is geen flexibele energiecentrale", zegt Ten Wolde. Het is dus niet geschikt om plotseling hoger of lager te draaien, zoals een gascentrale dat wel kan.

"Kernenergie gaat voor problemen waar we het nu over hebben, geen oplossing bieden", zegt ook Ruud Nijs van Giga Storage. "Het duurt lang voor er zo'n centrale staat en als die er is, zitten we in het grootste deel van het jaar met een overshoot aan energie dus dan staat-ie uit. Ik vind het prima als voor een kerncentrale wordt gekozen, maar technisch is het niet nodig."

'Transportkosten zijn onlogisch'

Wie een batterij gebruikt, moet net als iedere afnemer geld betalen voor het gebruik van het elektriciteitsnet: transportkosten. Onlogisch, vindt Ruud Nijs van Giga Storage.

"Batterijen zijn noch producent noch consument. Batterijen halen tijdelijk elektriciteit van het stroomnet, om op dat moment het stroomnet te ontzien, en het later weer terug te geven aan het net. Die energie wordt dus later afgeleverd bij een uiteindelijke verbruiker waar dus nogmaals transportkosten worden berekend."

In de loop van 2025 geldt voor batterijen een korting van 65 procent ten opzichte van de huidige tarieven. Maar die tarieven worden elk jaar opnieuw bepaald. Vorig jaar zijn ze met 100 procent gestegen.