Celal kreeg als kind moordopdracht van familie: 'Het was geen vraag, het werd opgelegd'

Vorig jaar werden er 673 zaken gemeld bij het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld. In 2023 waren dat er 619 en tien jaar geleden nog rond de 450. Onder eergerelateerd geweld wordt al het geweld verstaan dat wordt gepleegd om de familie-eer te beschermen en herstellen.

Veel aanzien

Celal Altuntas (53) uit Waddinxveen kreeg in zijn jeugd te maken met eergerelateerd geweld. Hij is geboren in Turkije, maar vluchtte begin jaren 90 naar Nederland om politieke redenen. Toen hij 15 was, werden twee neven van hem vermoord, waarna zijn familie bijeen kwam. Celal kreeg de opdracht om wraak te nemen op de daders en de familie-eer te herstellen. 

Hij moest twee mensen uit de familie van de dader vermoorden. "Het was geen verzoek, ook geen vraag. Het werd opgelegd. Het was voor mij, een kind van 15 jaar, beslist. Twee neven, die ik zelf ook niet kende, waren vermoord. Maar we moesten hoe dan ook wraak nemen voor de eer van de familie."

Volgens Celal zou hij veel aanzien krijgen als hij de moord zou plegen. "Ik was bang voor de reacties als ik zou weigeren, bang dat ik geïsoleerd zou raken en dat ik er niet meer bij hoorde of dat mijn leeftijdsgenoten niet meer met me wilden voetballen."

Eer herstellen op andere manier

Uiteindelijk ging de moord niet door, omdat zijn familie het niet eens werd over de financiële compensatie. De vader van Celal vond dat de familie voldoende geld moest inzamelen, zodat Celal na zijn gevangenistijd weer een leven kon opbouwen. Maar daar waren de andere familieleden niet toe bereid.

Nu wil Celal andere families helpen die hun eer willen herstellen, zonder dat daar geweld aan te pas komt. "Ik wil ze bewust maken. Er zijn meer opties in dit land, we hebben gelukkig een politie die je erbij kan helpen en er zijn verschillende opvangen." Zo wil hij potentiële daders laten zien dat geweld in ieder geval geen oplossing is.

In de zaak rond de dood van de 28-jarige Roshin werd vandaag uitspraak gedaan. Zij kwam op 5 september 2023 door eerwraak om het leven. Ze werd van achteren aangevallen en is met 28 messteken in haar bovenlichaam, hals en hoofd gedood. Haar 3-jarige dochter was getuige van de moord en hield haar moeders hand vast bij de eerste steek in haar hals. 'Mama, een beetje au', zou ze hebben gezegd volgens het OM. Het meisje bleef fysiek ongedeerd.

Roshins Syrische familie verweet haar 'zedenloos gedrag' na haar scheiding en wilde dat ze terug bij haar ouders in Den Haag zou komen wonen, volgens traditie. Ze wilde echter in Apeldoorn blijven met haar dochtertje en kreeg een nieuwe relatie. "Als het meisje er niet was, had ik je al gewurgd", stond in een bericht van haar 27-jarige broer. 

De rechtbank legde vandaag celstraffen van 25 jaar op aan de vier mannen die verantwoordelijk waren voor de moord op Roshin. "Ze hebben samen besloten dat Roshin dood moest, omdat zij de eer van de familie schond", concludeert de rechtbank op basis van audio- en chatberichten die de familieleden elkaar stuurden.

Enige oplossing

"Moord wordt in sommige families als enige oplossing gezien voor eerherstel. Dit geldt dan voor de gehele familie. Er is dan geen eerverlies meer ten overstaan van de gemeenschap", zegt onderzoeker Rob Ermers van de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is specialist op het gebied van eergerelateerd geweld. 

Eerwraak of eermoord heeft volgens Ermers vaak te maken met verondersteld seksueel wangedrag en bestaat uit twee types: externe en interne eerwraak. Externe eerwraak is dat een familie de verkrachter van een dochter of nicht vermoordt. Als een familie dat niet zou doen, wordt de familie 'lafheid' verweten en volgt sociale uitsluiting van alle familieleden.

Bij interne eerwraak vermoorden mensen een familielid of iemand anders in de nabijheid die zich volgens hen seksueel heeft misdragen. Dit vermeende seksuele misbruik is dan ook algemeen bekend, ook buiten de familie.

Hechte familiebanden

Voor eermoord zijn zeer hechte familiebanden nodig. Denk bijvoorbeeld in een gemeenschap waar een achternicht gewezen wordt op het wangedrag van een achterneef. Dit resulteert uiteraard niet altijd in eerwraak, maar de kans is groter in sommige gemeenschappen. Eerwraak komt voor in het gebied vanaf Egypte tot en met Bangladesh. En van Turkije tot Jemen.

Opa's, oma's, neven en tantes hebben vaak invloed op de levens van familieleden. Daarnaast is er de sociale controle binnen de gemeenschappen. Arabist Ermers ziet wel een verschuiving. Waar eermoord in Nederland voorheen vooral voorkwam in de Turkse en Irakese gemeenschappen, krijgen nu meer Syrische mensen ermee te maken.

Volgens Ermers heeft eergerelateerd geweld niet direct iets te maken met religie. Wel is het zo dat in veel gemeenschappen morele normen gerelateerd worden aan religie. "Mensen die niet ingrijpen als een familielid zich 'slecht' gedraagt, worden zelf niet als goede christen, jezidi of moslim beschouwd. Maar in andere gemeenschappen ben je geen goede 'democraat' of 'communist'. Het gaat altijd om overschrijdingen van morele normen."

Volgens Ermers speelt de morele reputatie van een familie overal wel een rol, al leidt dat meestal niet tot geweld zoals bij eerwraak. "Kijk naar de oorlogsarchieven die dit jaar openbaar zijn gemaakt. Als jouw omgeving weet dat je opa een NSB'er was, dan wordt er vaak een stigma op je gezet. Je ervaart de gevolgen van iets wat je voorouders hebben gedaan. Wat je daarbij vaak ziet, is dat nazaten afstand willen nemen van hun voorouder en willen benadrukken dat ze niet achter hun daden staan."

Sterk Huis

Slachtoffers van eergerelateerd geweld in Nederland kunnen terecht bij instanties zoals Sterk Huis. Zij vangen jaarlijks zo'n 50 mensen, voornamelijk vrouwen, op. In negen maanden tijd proberen ze ervoor te zorgen dat een vrouw weer veilig naar huis kan. 

"Bij onze doelgroep zie je veel vrouwen die tussen twee culturen leven. De eer van de familie en hun gemeenschap is aangetast en om hem te corrigeren, worden zij bijvoorbeeld beperkt of geïsoleerd door hun omgeving. Soms leidt dit zelfs tot de dood. Dan hebben we het over eerwraak om de eer van de familie te herstellen", zegt een woordvoerder van de instantie.

Naast opvang doen ze ook aan bemiddelen. "Als dat te onveilig is of als we er niet uitkomen in de bemiddeling, dan gebeurt het ook wel dat een cliënt uiteindelijk een eigen leven moet opbouwen." Soms komt het voor dat deze vrouwen tóch terugkeren naar hun eigen familie, ondanks het risico die daaraan vasthangt. "Eer weegt voor deze mensen veel zwaarder dan in de Westerse cultuur."