Steeds meer vrouwen slachtoffer 'uitkleed-apps', meldpunt bezorgd

Het aantal slachtoffers van digitaal gemanipuleerd beeldmateriaal steeg afgelopen jaar van 9 naar 59 meldingen, blijkt uit cijfers van expertisecentrum Offlimits. De opkomst van deze deepfake-naaktbeelden is volgens experts een van de snelst groeiende vormen van online misbruik.

Ook het aantal uitkleed-apps en -sites nam met 45 procent toe naar 47 diensten, ontdekte RTL Nieuws. Je stuurt bij deze apps een foto in en krijgt een ontklede versie terug.

Geen onderscheid tussen echt en nep

Slachtoffers van deepfake naaktbeelden hebben er in zekere zin net zo veel last van als hun daadwerkelijke naaktfoto's zouden zijn verspreid, blijkt uit onderzoek. Vooral bij opgroeiende meisjes kunnen deze met AI gegenereerde foto's een grote impact op hun zelfbeeld hebben. In 99 procent van de gevallen is het slachtoffer een vrouw. 

"Het gaat er dus niet om of de foto echt is", legt deepfake-onderzoeker Marthe Goudsmit Samaritter van het Max Planck Instituut uit. "Het gaat erom dat je op een seksuele manier wordt waargenomen zonder dat je dat wilt. Dat is niet prettig, vaak zelfs vernederend, en dat moeten we gaan zien als een vorm van online seksueel misbruik in plaats van een grapje of pesterijtje."

Door de geavanceerde technologie die wordt gebruikt om deze beelden te maken, is het soms moeilijk om ze te onderscheiden van echt beeldmateriaal. De beelden worden verspreid om iemand te pesten of af te persen. Ook maken daders nepprofielen aan op sociale media op naam van het slachtoffer en delen hun privégegevens, waardoor ze worden gebeld of vreemden voor hun deur staan.

Gemaakt door stiefvader

Ook Lisa werd slachtoffer van deepfake-naaktbeelden. Van haar werden tientallen foto's met AI bewerkt tot naaktbeelden. "Dat heeft mij ontzettend geraakt", vertelt Lisa – haar echte naam is bekend bij de redactie – tegen RTL Nieuws. "Het was een hele heftige situatie waar ik een lange tijd veel last van heb gehad." De nepnaaktbeelden zijn gemaakt door haar stiefvader, dus iemand uit haar directe omgeving. Dat komt vaker voor bij deze vorm van criminaliteit.

Haar stiefvader bewerkte de beelden tot zeer realistische naaktfoto's, zelfs van beelden waarop Lisa nog maar 12 jaar oud was – ze is nu in de dertig. Ook had hij op Facebook een nepprofiel van Lisa aangemaakt waarin hij zich voordeed als haar en seksdiensten aanbood. De foto's zijn ontdekt door haar moeder, waarna ze van hem is gescheiden.

In deze video doet Lisa haar verhaal:

Bekende Nederlandse vrouwen hebben al langer last van deepfakes, zoals influencer Jade Anna van Vliet en presentatrice Welmoed Sijtsma. Eerstgenoemde deelde op haar Instagram de originele foto waarop de deepnude was gebaseerd, Sijtsma maakte er een documentaire over: Welmoed en de sexfakes.

Technologie sterk verbeterd

De laatste tijd zien experts meer onbekende vrouwen slachtoffers worden. Het is makkelijker geworden om deze beelden te maken en te vinden. Daarnaast is de technologie achter dit soort uitkleed-apps sterk verbeterd, waardoor je minder echt beeldmateriaal nodig hebt om nepbeelden te maken. Eén foto is vaak al genoeg om nepnaaktbeelden te maken.

"Vroeger zag je nog dat iemand zes vingers had of dat de achtergrond niet goed was", vertelt Nikki Lee Janssen van Offlimits. "Maar sinds een jaar zien we zulke realistische deepfakes die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn. En dan mag je als slachtoffer gaan uitleggen dat jij het niet écht bent, en ook nog eens gaan verwerken dat iemand dit jou heeft aangedaan."

RTL Nieuws vond tientallen apps en websites die met kunstmatige intelligentie nepnaaktbeelden kunnen maken. Eén van de meest populaire apps, te vinden op Telegram, heeft maandelijks tienduizenden gebruikers. Je stuurt een foto in de chat en de kleding wordt daarna digitaal verwijderd. Vaak kun je deze diensten een paar keer gratis gebruiken voordat je ervoor moet betalen.

Specifiek gericht op vrouwen

Andere apps en diensten gaan nog verder. Daar moet je verschillende foto's uploaden om volledig nieuwe naaktbeelden te genereren. Je kunt invoeren wat je wilt zien en op basis van de gedeelde foto's worden nieuwe beelden gemaakt. Het maken van deze beelden kost meestal enkele euro's.

Alle apps en websites die RTL Nieuws vond, zijn specifiek gericht op vrouwen. Dat is volgens onderzoeker Goudsmit Samaritter ook de reden waarom 99 procent van de slachtoffers vrouw is: de AI-modellen om mensen te ontkleden worden specifiek getraind met vrouwenlichamen: "Als je een foto van een man in zo'n app deelt, dan werkt het vaak niet."

Het maken, verspreiden en bezitten van deepfake naaktbeelden, zonder dat iemand daar toestemming voor geeft, is in Nederland strafbaar. "Maar dat weten veel mensen niet", zegt Janssen van Offlimits. "Daders zien het maken van dit soort beelden als een grapje, als iets onschuldigs – en daar moeten we als maatschappij echt vanaf."

In 2023 deed Lisa aangifte bij de politie. Dat ging moeizaam: de politie wist niet goed wat ze met de zaak moest, maar door volharding van haar en haar advocaat kwam het Openbaar Ministerie uiteindelijk toch met een strafbeschikking – een straf die zonder tussenkomst van een rechter wordt opgelegd. 

Verplichte behandeling

Haar stiefvader verklaarde dat hij een passie heeft voor fotografie en wilde experimenteren met AI-apps. Hij kreeg 80 uur taakstraf, een verplichte psychologische behandeling bij De Waag en hij moet Lisa een schadevergoeding van 500 euro betalen. "En dat is dan het einde van dit verhaal", zegt Lisa. "Ik had hem graag in de rechtszaal gezien en daar mijn verhaal gedaan. Maar ik ben blij met de verplichte behandeling en dat hij er niet vanaf is gekomen met een waarschuwing."

Voor Lisa is het nu belangrijk dat mensen weten wat voor impact dit soort beelden hebben op slachtoffers, en dat politie en justitie ook sneller tot vervolging overgaan: "We lezen in het nieuws vaak hele positieve verhalen over AI, maar er is ook een hele donkere en verdrietige zijde van deze nieuwe technologie die ik heb meegemaakt – en daar zouden we het vaker over moeten hebben."

Wat kun je doen als slachtoffer?

Slachtoffers van deepfake-naaktbeelden of andere vormen van online grensoverschrijdend gedrag kunnen anoniem, contact opnemen met hulplijn Helpwanted. Daar helpen ze je met persoonlijk advies en het eventueel verwijderen van beelden van internet. 

Je kunt met Helpwanted chatten, mailen en bellen op +31202615275.