Heel de wereld had het over de Amazone, maar dat was maar voor even

Al waren de foto's die verschenen op sociale media lang niet altijd recent, en zelfs niet altijd in de Amazone-regio gemaakt, het leidde toch tot internationale verontwaardiging. Zeker toen de Braziliaanse president Jair Bolsonaro niet erg happig leek te zijn om in actie te komen tegen de branden.

Hoe erg was het?

Ieder jaar zijn er veel branden in het Amazone-gebied. Maar in augustus stond een uitzonderlijk groot gebied in brand. Uit cijfers van het Braziliaanse ruimte-instituut INPE blijkt dat in de eerste drie weken van die maand ruim 30.000 brandhaarden werden gemeten, puntjes op satellietfoto’s waar brand te zien was.

Dat was het hoogste aantal brandhaarden in negen jaar tijd, en het geeft een goed beeld van de ernst van de situatie.Onze Zuid-Amerika-correspondent Sandra Korstjens heeft het Amazone-gebied meermaals bezocht dit jaar.

Korstjens plaatst wel een kanttekening bij het beeld van het brandende regenwoud: "Er stond veel land in brand, maar dat was vooral land dat al eerder ontbost was, en waar de laatste struikjes werden weggebrand. Het Amazonewoud zelf brandt namelijk niet zo makkelijk, dat is te nat: de bomen bevatten veel vocht."

Waarom waren er zoveel branden?

Soms ontstaan er branden door natuurlijke oorzaken als blikseminslag. Korstjens: "Maar verreweg de meeste branden zijn aangestoken door de mens: door boeren en illegale landbezetters die de grond geschikt willen maken voor landbouw en veeteelt."

"Dat er in augustus zoveel branden waren, komt waarschijnlijk omdat er meer ontbossing is geweest eerder dit jaar. Je kunt de branden van dit jaar dan ook niet los zien van de ontbossing."

Hoe staat het er nu voor?

Augustus was de ergste brandmaand in negen jaar tijd, maar in september ging het beter: er was een drastische daling te zien van het aantal branden in de Amazone-regio.

Het aantal brandhaarden gemeten door het INPE liep zo'n 30 procent terug, tot onder de 20.000. Dat was het laagste aantal voor die maand in zes jaar tijd. Deze maand lijkt het aantal branden stabiel te zijn: om en nabij de cijfers die normaal zijn voor oktober.

En er wordt ook vooruitgang geboekt: deze week meldde Brazilië zijn buurlan, Bolivia, -opgelucht- dat de branden in het oosten van het land daar zo goed als uit zijn. Maar daar is wel ruim vier miljoen hectare gebied in vlammen opgegaan. 

Op deze twitterbeelden uit Bolivia dansen brandweermannen van blijdschap dat het regent:

Waardoor zijn de branden afgenomen?

Het heeft veel geregend de afgelopen weken. Daardoor zijn sommige branden vanzelf uitgegaan. Maar alle internationale verontwaardiging heeft ook zeker geholpen. "Door alle aandacht en internationale druk sloeg de Braziliaanse president Bolsonaro om," zegt Korstjens.

"Hij stuurde het leger om te helpen met blussen en de controles werden opgeschroefd. Je moet weten: het was al verboden om land in brand te steken, zoals de boeren doen. Maar Bolsonaro stelde uiteindelijk een extra zwaar verbod in: er mocht 60 dagen lang geen vuur meer worden ontstoken, anders golden er hoge boetes."

Het is misschien nog niet voorbij, denkt Korstjens: "Ik denk dat veel boeren daarom dachten: ik wacht wel even met branden. Daarom valt ook nog te bezien hoe de jaarcijfers uit zullen pakken. Mogelijk steken zij later alsnog hun land in brand."

Waren de branden dit jaar erger dan anders?

Met nog een paar maanden te gaan, is de voorlopige tussenstand van dit jaar dat er meer brandhaarden, en dus branden, waren dan in 2018. Maar in 2017 waren er nóg meer branden.

Korstjens: "Door de maatregelen en de scherpe afname in september lijkt dit jaar qua branden misschien toch niet zo'n rampjaar te worden als we in augustus dachten." 

Maar hoe erg de branden en de ontbossing daadwerkelijk zijn geweest in 2019 kan pas aan het eind van het jaar worden gezegd.

Korstjens wijst er bovendien op dat de ontbossing nog altijd onverminderd doorgaat. "En de jaarcijfers die de ontbossing laten zien, zijn meestal nog dramatischer dan het beeld dat de maandcijfers nu geven."

Hoe nu verder?

Het grootste probleem dat moet worden aangepakt, is dus de ontbossing. Alleen daardoor kunnen de branden misschien worden voorkomen.

Een hardnekkig probleem, want zo zegt Korstjens: "Het 'schoon' branden van ontbost gebied gebeurt al heel lang: zelfs de indianen deden dat al.

De regels die dit branden verbieden bestaan ook al lang, maar worden te weinig gehandhaafd. En zolang er weinig controle is, zullen de branden altijd doorgaan."