EU straft Wit-Rusland alsnog met sancties: 'Bevolking niet in de steek laten'
Nederland legt alsnog samen met de andere EU-landen strafmaatregelen op aan het regime van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Dit vanwege verkiezingsfraude en de meedogenloze aanpak van demonstranten die al weken de straat op gaan. Maar hebben sancties nog wel zin en wat kan de EU verder nog doen?
1. Waarom legt de EU eigenlijk sancties op aan het regime?
Beperkende strafmaatregelen of 'sancties' zijn een heel belangrijk instrument voor de EU. Het doel is om zo ongewenst gedrag van personen, bedrijven, organisaties of landen aan te pakken. Dat doen de EU-landen (en ook andere landen zoals het VK, Canada en de Baltische staten) door het regime in de portemonnee te raken, met economische sancties.
Het risico is dat zulke sancties ook een paardenmiddel kunnen zijn, zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van Instituut Clingendael. "Ze kunnen ook hele sectoren in Wit-Rusland schaden en dus ook de bevolking, "En dat is nu precies wat je niet wilt: de rekening bij de inwoners leggen."
Daarom zijn sancties zo veel mogelijk op personen gericht: zij kunnen niet meer reizen of niet meer bij hun geld op buitenlandse spaarrekeningen komen. Loekasjenko zelf staat overigens niet op de lijst, om te voorkomen dat er niet meer met hem kan worden onderhandeld. Zo'n veertig mensen om hem heen zijn wel de klos.
2. Loekasjenko is aan de macht sinds 1994. Gaan deze sancties iets veranderen?
Op maar met de deur in huis te vallen: het gedrag van Loekasjenko en zijn entourage zal niet of nauwelijks veranderen. Maar toch is het volgens Deen voor de EU enorm belangrijk om alsnog de bevolking van Wit-Rusland te steunen.
Dat deed de EU al door de uitslag van de verkiezingen niet te erkennen, maar voor al het geweld tegen de bevolking is nog geen straf opgelegd.
Deen: "Na alles wat er is gebeurd met de dappere demonstranten is het nog veel erger als je géén sancties oplegt. Dat zou groot gezichtverlies zijn voor de EU. Zeker als ze in Brussel willen dat de mensen in Wit-Rusland in de toekomst nog een positieve mening over de EU hebben. Je kan de bevolking niet in de steek laten."
3. De verkiezingen waren begin augustus. Waarom komen die sancties nu pas?
Dat komt ten eerste omdat Cyprus - nota bene een van de kleinste landen van de EU met ruim 1 miljoen inwoners - de strafmaatregelen wekenlang tegenhield. EU-sancties kunnen op dit moment namelijk alleen gegeven worden als alle 27 lidstaten het eens zijn.
Cyprus eiste ook sancties tegen buurland Turkije, waarmee het al lange tijd in conflict ligt wegens gasboringen in de Middellandse Zee. Maar Cyprus is om, bevestigen bronnen in Brussel. De EU gaat in gesprek met de Turken om de spanningen weg te nemen. Lukt dat niet, dan is Europa bereid om te kijken naar 'het hele instrumentarium dat ter beschikking staat', aldus premier Rutte. Inclusief sancties.
Maar er is nog een reden waarom de sancties laat komen. Niet alle lidstaten willen Loekasjenko even hard aanpakken. Zij zijn bang dat de spanning in het land verder oploopt en dat Wit-Rusland zo verder richting Rusland wordt geduwd.
4. Rusland steunt Loekasjenko openlijk. Wat vinden zij van deze sancties?
Rusland veroordeelt de sancties en spreekt van 'buitenlandse inmenging'. Ruslandcorrespondent Eva Hartog rekent verder op een afwachtende houding van president Vladimir Poetin, die droomt van een uniestaat met Wit-Rusland. "Hij heeft de touwtjes al in handen en zal daarom niet keihard de confrontatie opzoeken. Wit-Rusland is afhankelijk van Rusland, ook in economische zin."
"Loekasjenko weet dat als hij eerlijke verkiezingen houdt, hij geen schijn van kans maakt."
Sancties van de EU tegen de Wit-Russen zal dat niet veranderen, zegt Hartog vanuit Moskou. "De bal ligt bij Poetin en hij heeft al aangegeven dat hij Loekasjenko de komende tijd zal blijven steunen. Hoewel er achter de schermen vast ook druk wordt uitgeoefend om hem plaats te laten maken voor een pro-Russische vervanger."
5. Wat kan de EU na het opleggen van sancties nog meer doen?
De EU wil graag dat er eerlijke verkiezingen komen in Wit-Rusland, gecontroleerd door internationale waarnemers. Hier zal over onderhandeld moeten worden met Loekasjenko, die begin deze maand de deur op een kier zette door 'hervormingen' te beloven. Iets wat de oppositie overigens niet gelooft.
Er is echter een probleem ontstaan, zegt Deen. "Loekasjenko weet dat als hij eerlijke verkiezingen houdt, hij geen schijn van kans maakt. De politieke overgang van Wit-Rusland is daarom heel moeilijk."
De Franse president Macron is bereid om te bemiddelen, maar Loekasjenko heeft tot dusver elke vorm van bemiddeling afgewezen. Deen: "Toen de Duitse bondskanselier Merkel hem hierover wilde bellen, nam hij niet eens op. Hij heeft daarmee zijn lot in handen van Poetin gelegd."