Voor atlete Timanovskaja is er geen weg meer terug: 'Belarus voor schut gezet'

"Houd je gedeisd," krijgt Timanovskaja gisteren in Tokio te horen van twee mannen van rond de zestig. "Maak het nu niet groter. Gooi niet nog meer olie op het vuur." In een gelekt gesprek is te horen hoe de 24-jarige atlete onder druk wordt gezet door Belarussische officials van het olympisch team.

Aanleiding voor het gesprek is een filmpje dat de atlete vrijdag deelde op Instagram. Daarin zegt ze dat ze gedwongen werd om de 4x400 meter estafette te lopen, terwijl ze heeft getraind voor kortere afstanden. Ze heeft felle kritiek op haar coaches en noemt ze 'incompetent'. Later verwijderde ze het filmpje. 

'Je vliegt naar huis'

Wat het betekent om openlijk kritiek te leveren als je uit Belarus komt, wordt Timanovskaja snel duidelijk. Zonder dat ze op haar favoriete onderdeel in actie is gekomen, laten de twee officials weten dat haar tijd in Japan erop zit. "De volgende instructies zijn binnengekomen: Je vliegt naar huis." 

Het gesprek, hier als uitgeschreven versie te lezen bij een onafhankelijke Russische nieuwssite, duurt zo'n twintig minuten. Aan het eind daarvan is Timanovskaja in tranen. 

Alles is politiek

"Door zich kritisch uit te spreken op sociale media nam Timanovskaja een enorm risico. In Belarus is alles politiek geworden," legt RTL Nieuws-correspondent Eva Hartog uit. "Mensen zijn ongelofelijk bang geworden. Je moet je koest houden, anders kom je in de problemen."

Koest houdt Timanovskaja zich na de reprimande niet. Ze wordt zondag onder dwang naar het vliegveld gebracht. Daar stapt ze naar het politiebureau, en vraagt om bescherming. Aan het Internationaal Olympisch Comite (IOC) laat ze weten dat ze daar veilig is. Vandaag wordt duidelijk dat ze asiel heeft aangevraagd bij de Poolse ambassade.

In plaats van zich stil te houden, heeft de atlete de situatie verder opgeblazen, vertelt Hartog. Het regime ziet haar actie als een enorme belediging. "Ze heeft hiermee het land voor schut gezet, dit is landverraad in de ogen van de Belarussische autoriteiten."

Bang voor de gevangenis

In het gesprek met Timanovskaja laten de coaches weten dat ze atletiek mag blijven uitoefenen. Ze beloven het zelfs, maar het vertrouwen is al weg. "Ik geloof het niet," zegt ze.

Of er consequenties waren geweest als Timanovskaja toch het vliegtuig in was gestapt, zullen we nooit weten. Duidelijk is wel dat ze zich niet veilig voelde. "Ik ben niet bang om uit het nationale team te worden gezet, maar ik ben wel bang dat ik in de gevangenis beland," zegt ze in een telefonisch interview Belarussische sportsite Tribuna.

"Timanovskaja kan dit niet meer goed maken", vertelt Hartog. "Er is voor haar geen weg meer terug." De atlete zal een nieuw leven moeten opbouwen. Polen heeft al laten weten dat ze daar haar sportcarrière mag voortzetten. Het visum om naar Warschau te reizen, heeft ze inmiddels op zak.

Man en kind gevlucht

Wie vlucht uit Belarus laat achterblijvers zoals familie en vrienden in een precaire situatie achter. Die kunnen worden ingezet als chantagemiddel en er bestaat de kans dat hen wat overkomt. Oppositiekanaal Voices of Belarus liet vanmiddag weten dat de politie op weg is naar haar ouders.

Timanovskaja heeft een man en kind en er is een goede kans dat ze die binnenkort wel weer ziet. Volgens Belarussiche journalisten zouden zij het land zijn ontvlucht naar Oekraïne. 

De rol van Loekasjenko

Het is onbekend welke rol dictator Loekasjenko speelt rond de kwestie-Timanovskaja. Wel bekend is dat zijn zoon aan het hoofd staat van de olympische equipe.

Het zou Hartog niet verbazen als Loekasjenko zich persoonlijk bemoeit met de kwestie. "Als het gaat om het beeld en de trots van het land, dan zie je al snel dat het in Belarus richting het hoogste politieke niveau gaat," vertelt Hartog.

Het verhaal van de atlete doet haar denken aan Sovjet-tijden, toen sporters, maar ook musici, overliepen naar het Westen op het moment dat ze buiten de eigen landsgrenzen waren. Loekasjenko hanteert hetzelfde vijandbeeld als het Kremlin destijds. Hartog: "Hij blijft maar verkondigen dat het Westen zijn land probeert te ondermijnen. Dat Timanovskaja naar Europa wil, past in dit verhaal. Een verrader die overloopt naar de vijand."

De toekomst zal uitwijzen of ze ook buiten Belarus veilig is. In mei werd journalist en criticaster Roman Protasevitsj opgepakt tijdens een Europese vlucht. Het toestel was op weg van Athene naar Vilnius in Litouwen, maar werd gedwongen om een tussenstop te maken in Minsk toen het over Belarus vloog. Daar is Protasevitsj uit het vliegtuig gehaald.

Hij heeft op dit moment huisarrest en volgens Hartog is het duidelijk dat hij als een marionet wordt gebruikt door de autoriteiten. "Hij is absoluut geen vrij mens. Elke beweging wordt nu bepaald door de mensen die op hem letten. Hij is zijn leven niet zeker, kan elk moment in de gevangenis belanden."

Niet vergeten en vergeven

Anders dan Protasevitsj was Timanovskaja geen actief criticaster van het regime. Nu zal ze, net als Protasevitsj, in de gaten gehouden worden. "In Belarus geldt: critici worden niet snel vergeten en vergeven," zegt Hartog.