Kan Europa zich wapenen tegen bedrijven als Meta en X? 'EU moet een vuist maken'
De Europese Unie gaat het toezicht aanscherpen op grote socialmediaplatforms als X, TikTok en Meta. Daarvoor worden honderd extra ambtenaren ingezet. Met de terugkeer van de Amerikaanse president Donald Trump zal de EU politieke eenheid moeten uitstralen om tegenwicht te bieden aan de toenemende macht van big tech.
In december werden in Roemenië de presidentsverkiezingen geannuleerd na berichten over Russische inmenging via TikTok. TikTok-gebruikers kregen voortdurend promotie te zien voor de extreemrechtse anti-EU presidentskandidaat.
Duitse verkiezingen
Eind februari vinden de parlementsverkiezingen in Duitsland plaats. Elon Musk, eigenaar van X, heeft al zijn steun betuigd aan de rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD). Musk speelde ook een belangrijke rol in de verkiezing van president Donald Trump. Hij doneerde omgerekend 240 miljoen euro aan zijn verkiezingscampagne en promootte die op zijn socialmediaplatform X.
Binnen de Europese Unie wordt met argusogen gekeken naar de politieke beïnvloeding door techgiganten. De zorgen zijn groter geworden nu Trump terug is als president van de Verenigde Staten. Onder de regering-Biden trokken Brussel en Washington nog samen op tegen de techgiganten, maar met de komst van Trump wordt gevreesd dat die hun macht ongecontroleerd kunnen uitbreiden.
In 2018 maakte de Europese Commissie afspraken met big tech over de beperking van desinformatie. Die afspraken werden opgenomen in een vrijwillige gedragscode. Platforms moeten de verspreiding van desinformatie tegengaan, maar kunnen - tot op bepaalde hoogte - zelf invulling geven aan hoe ze dit doen. Volgens verschillende Europese partijen volstaat die vrijwillige gedragscode niet meer.
Strenger toezicht
Deze week werd in het Europees Parlement een debat gevoerd over de Europese digitale regels. Eurocommissaris Henna Virkkunen bepleitte dat de gedragscode opgenomen moet worden in de Europese wetgeving omtrent onlineplatforms, de zogenoemde Digital Services Act. Daarmee moet het makkelijker worden om de code wettelijk af te dwingen.
Ook kondigde ze aan dat het team van ambtenaren dat toeziet op de handhaving van de digitale regels verdubbeld wordt: van honderd naar tweehonderd mensen.
Politieke keuze
Toch is die Digital Services Act al vrij vooruitstrevend en omvangrijk. Volgens Lex Zard, jurist gespecialiseerd in het digitale beleid van de EU, is het antwoord van de unie op big tech een politieke keuze, geen juridische.
De EU heeft sterke wetgeving rond de bescherming van democratie en mensenrechten. Er zijn juridische instrumenten om op te treden tegen techgiganten. Maar, stelt Zard, de echte vraag is hoever de EU zal gaan om deze wetgeving af te dwingen.
De Verenigde Staten zijn de belangrijkste bondgenoot van Europa. Zolang Trump achter zijn techgiganten blijft staan, staat de EU voor een dilemma. De rug toekeren naar big tech, is ook de rug toekeren naar de Verenigde Staten.
De Europese Unie is onder de Digital Services Act al tien onderzoeken begonnen, onder meer tegen X, TikTok en Meta. Platforms die de regels overtreden, riskeren een flinke boete. Vorige week nog voerde de Europese Commissie de druk op in een al lopend onderzoek naar X. Het bedrijf zou extreemrechtse socialmediaberichten meer zichtbaarheid geven.
Algoritme
De commissie wil nu dat X nog voor de Duitse stembusgang in februari interne documenten aanlevert die inzicht geven in de algoritmen van het platform. Het algoritme kan ervoor zorgen dat Duitse kiezers meer of minder te zien krijgen van bepaalde politieke partijen.
Belangrijk, vindt jurist Zard. "Het is een signaal dat de Europese Commissie geen compromis zal accepteren." Elon Musks plotselinge interesse in de Europese politiek heeft volgens hem te maken met persoonlijke, zakelijke belangen. Om ervoor te zorgen dat zijn bedrijven de EU-regelgeving overleven, heeft hij politieke bondgenoten nodig in Europese regeringen: "Musk gebruikt X als megafoon om het politieke klimaat in de EU in zijn persoonlijk voordeel te veranderen."
Hoe algoritmen precies werken, kun je zien in deze video:
'Assertief optreden'
Druk blijven uitoefenen op platforms die de Europese digitale regels overtreden, is volgens Zard cruciaal. "Techgiganten testen de grenzen van de rechtsstaat en bedreigen zo de fundamenten van de unie. De Europese Commissie moet assertief optreden en haar principes verdedigen, wat er ook gebeurt."
Eigen technologie
Een andere manier voor de EU om zich te wapenen tegen big tech, is investeren in eigen technologie. Ondernemers moeten worden aangespoord om socialmediaplatforms op te zetten die voldoen aan de Europese richtlijnen. Zard: "We hebben alternatieve digitale infrastructuren nodig die de Europese waarden handhaven, anders blijven we tegen dezelfde problemen aanlopen."
Dergelijke initiatieven bestaan al wel, zij het dat ze nog relatief kleinschalig zijn. Zo zijn er inmiddels wereldwijd 22 miljoen mensen die de app Bluesky gebruiken, als vervanger voor X. Dat is wel weer een Amerikaans bedrijf.