Kernwapens, buitenlandse soldaten of lidmaatschap EU? Oekraïne zoekt alternatief voor NAVO

"De Verenigde Staten geloven niet dat het NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne een realistisch resultaat zal zijn van de onderhandelingen", zei de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth eerder deze week. Hij liet weten dat Oekraïne rekening moet houden met het afstaan van een deel van zijn grondgebied. Maar hij pleitte wel voor 'robuuste veiligheidsgaranties om ervoor te zorgen dat de oorlog niet opnieuw begint'.

Dat Oekraïne voorlopig geen NAVO-lid lijkt te worden is een teleurstelling voor veel inwoners van het land. Zo'n driekwart van de bevolking ziet hun land namelijk graag toetreden tot het Atlantische bondgenootschap. Daarnaast vindt 57 procent van de bevolking dat een vredesdeal geen stand kan houden als Oekraïne terrein moet opgeven.

Zelensky zal dus andere veiligheidsgaranties moeten zoeken. “Om nieuwe gevechten te voorkomen moet een Amerikaans vredesinitiatief maatregelen bevatten om Rusland af te schrikken, Oekraïne gerust te stellen en beide partijen te stimuleren om het staakt-het-vuren te handhaven”, schrijft Samuel Charap, politiek analist van de Amerikaanse denktank RAND.

Dat Oekraïners maar weinig fiducie hebben in Donald Trump, laat deze video zien:

“Als er aanzienlijke kosten verbonden zijn aan een toekomstige Russische aanval - of die nu een interventie door een derde partij uitlokt of vergelding door een Oekraïne dat bewapend is met een verbeterde afschrikking - zal Moskou minder geneigd zijn om zo'n aanval uit te voeren.”

De afgelopen maanden hebben politici en analisten meerdere alternatieven geopperd voor een NAVO-lidmaatschap. Zo wijst Charap op verdragen die de Verenigde Staten in het verleden hebben gesloten met Zuid-Korea en Israel, waarbij de Amerikanen beloofden om bescherming te bieden.

Een andere mogelijke vorm van veiligheidsgarantie is het lidmaatschap van de EU. In het verdrag van de Europese Unie staat namelijk dat als een lidstaat wordt aangevallen, de anderen hulp moeten bieden. Het is een minder harde veiligheidsgarantie dan lidmaatschap van de NAVO, maar het zou wel betekenen dat Europa verplicht is om Oekraïne militair te helpen.

"Maar om lid te worden moet Oekraïne wel voldoen aan alle eisen die de EU stelt op het gebied van rechtstaat, corruptiebestrijding en de inrichting van zijn economie", zegt defensiedeskundige Patrick Bolder van het HCSS. "En alle lidstaten moeten het ermee eens zijn, en er zijn lidstaten als Duitsland en Hongarije die er niets in zien." Op de korte termijn zit EU-lidmaatschap er dus niet in voor Oekraïne.

"Laat ze ons dan kernwapens geven", verzuchtte Zelensky eerder deze maand tijdens een interview, toen hem werd gevraagd wat het alternatief is voor een NAVO-lidmaatschap. Hij noemt kernwapens niet zomaar: na de val van de Sovjet-Unie in 1991 lagen er kernwapens in Oekraïne, maar die heeft het land in 1994 afgestaan door het zogenoemde Memorandum van Boedapest te ondertekenen. In ruil daarvoor beloofden onder andere de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Rusland dat ze de soevereiniteit van Oekraïne zouden bewaken.

“We hadden onze kernwapens moeten opgeven in ruil voor de NAVO en de EU”, zei Zelensky vorig jaar. “Maar we hebben er niets voor teruggekregen. Het stuk papier dat we kregen, dat is geschonden. En de landen die het Memorandum van Boedapest hebben ondertekend, hebben Rusland niet tegengehouden.”

Kernwapens zijn momenteel geen serieus onderwerp van gesprek, maar Zelensky heeft het desondanks meerdere keren genoemd als mogelijk alternatief. "Ik zie een NAVO-lidmaatschap nog eerder gebeuren dan het verstrekken van kernwapens", zegt defensiedeskundige Peter Wijninga. Oekraïne is namelijk gebonden aan het non-proliferatieverdrag, dat Oekraïne in feite verbiedt om kernwapens te ontwikkelen.

"De ontwikkeling ervan zou ook nog eens jaren duren", zegt Bolder. "Misschien dat Zelensky het nu zegt om de boel op scherp te zetten, in de hoop dat hij dan andere steun krijgt."

Zelensky stelde deze week dat als zijn land geen NAVO-lid wordt, het op z'n minst een leger van 1,5 miljoen soldaten nodig heeft om Poetin af te schrikken. Momenteel heeft Oekraïne volgens hem ongeveer 1 miljoen militairen, terwijl Rusland er 1,5 miljoen heeft.

"Als we echt niet bang willen zijn voor een nieuwe bezetting of een nieuwe Russische invasie, dan is dit een echte veiligheidsgarantie. Poetin zal weten dat hij een leger van 1,5 miljoen heeft, en dat Oekraïne ook een leger van 1,5 miljoen heeft. Als hij wil komen en mensen wil laten sterven in Oekraïne, dan is hij welkom om dat te doen", zegt Zelensky.

Een deel van de militairen zou van buiten Oekraïne kunnen komen, stelt de president. Maar ondertussen probeert zijn land ook zelf meer soldaten te werven. Zo is er net een nieuw initiatief gelanceerd waarmee jonge mannen tussen de 18 en 24 jaar onder andere een flinke geldbonus en een rentevrije hypotheek ontvangen als ze zich vrijwillig bij het Oekraïense leger aansluiten.

Op mannen die de dienstplicht ontvluchten wordt jacht gemaakt, zie je in de onderstaande video:

Dat grote leger moet dan ook over voldoende wapens beschikken. "In Oekraïne is er een stevige basis voor de defensie-industrie. En als de oorlog voorbij is, zal die industrie zeker verder opgebouwd worden. Dat gebeurt trouwens nu ook al, tijdens de oorlog", zegt Wijninga. Een groot, goedgetraind leger met veel en sterke wapens is een veiligheidsgarantie op zichzelf. Het voordeel is bovendien dat Oekraïne hiervoor minder afhankelijk is van andere landen, en er dus ook al mee bezig is.

De Oekraïense overheid heeft vorig jaar al een eerste stap richting alternatieve veiligheidsgaranties genomen door met 32 landen aparte veiligheidsovereenkomsten te sluiten, waaronder met Nederland. Bondgenoten beloven daarmee Oekraïne op de lange termijn te blijven steunen, maar het zijn geen harde veiligheidsgaranties. In elke overeenkomst staan ook verschillende afspraken.

Zo heeft Nederland onder andere afgesproken om Oekraïense militairen te blijven trainen, en om kennis uit te wisselen over militaire tactiek. Er staan geen beloftes in over bijvoorbeeld het leveren van Nederlandse troepen, maar met deze verdragen zeggen landen wel dat ze van plan zijn om Oekraïne te blijven steunen.

Nog beter dan veiligheidsafspraken met losse landen zou een gelegenheidscoalitie zijn, een 'coalition of the willing', stelt Wijninga. "Dus landen die samen garant willen staan voor de veiligheid van Oekraïne, en afdwingen dat Rusland zich aan een bestand houdt. Dat zouden vooral Europese landen zijn, maar ook landen buiten Europa, denk aan Canada en Australië."

En dat zou betekenen dat die landen ook troepen moeten leveren die in Oekraïne de bestandslijn gaan bewaken. "Misschien verder van de frontlinie, bijvoorbeeld in Kyiv of meer in het westen van Oekraïne", zegt Bolder. "Maar ze moeten met genoeg zwaar materieel als tanks, vliegtuigen en luchtafweergeschut komen, dat ze het ook echt af kunnen dwingen dat Rusland Oekraïne niet nog een keer aanvalt."