Na val van Assad dreigt Syrië verdeeld te worden: 'Verzoening is er nog lang niet'
Na de val van het regime van Assad in Syrië worden de nieuwe machthebbers geconfronteerd met een verscheurde samenleving. Spanningen lopen op in verschillende gebieden in het land. Deze spanningen gaan vaak gepaard met wraakacties en burgerslachtoffers, wat de angst voedt dat het land verder uiteenvalt, en de etnische en religieuze groepen opnieuw lijnrecht tegenover elkaar komen te staan.
De afgelopen weken heeft Syrië de bloedigste dagen beleefd sinds de val van Assad. Meer dan duizend mensen zijn omgekomen bij gevechten tussen veiligheidstroepen en aanhangers van de verdreven president Bashar al-Assad.
Volgens het Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten zijn de meeste slachtoffers burgers: in totaal 745. Een groot deel van hen behoort tot de alawitische minderheid in Syrië. De alawitische gemeenschap is een tak van de sjiitische islam. Het is in Syrië de religieuze minderheid waartoe ook oud-dictator Assad behoort. Er zijn meldingen van executies van alawitische burgers als wraakacties.
Dit soort gebeurtenissen vormt een grote uitdaging voor maatschappelijke verzoening in een land dat veertien jaar lang in een burgeroorlog verwikkeld was, zegt Mudar Adas, onderzoeker aan de Universiteit van Tübingen in Duitsland, gespecialiseerd in de cognitieve mechanismen achter geweld. "De breuk is groot. Het was een bloedige oorlog met heel veel slachtoffers. Om dit te herstellen, moet er op nationaal niveau iets gebeuren."
Doemscenario
"De eerste weken na de val van Assad waren mensen blij en optimistisch. Ze zagen een lichtpuntje voor de toekomst", zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam. "Maar wat er de afgelopen weken gebeurde, doet velen denken aan een doemscenario."
Dat scenario waar Nagtzaam op doelt, is dat het land verder uiteenvalt als de onrust aanhoudt. "Syrië kent vele etnische en religieuze groepen, die allemaal beschikken over hun eigen milities en wapens", legt hij uit. "De grote vraag in deze periode is: blijft Syrië één land? Op dit moment is het land zeker nog niet verenigd."
Syrische bevolkingssamenstelling: van vreedzaam samenleven naar burgeroorlog
Syrië kent een zeer diverse bevolkingssamenstelling. De grootste etnische groepen zijn Arabieren. Daarna komen Koerden, Palestijnen, Armeniërs, Arameeërs, Grieken, Turkmenen en Tsjerkessen. Religieus gezien vormen soennitische moslims met ongeveer 75 procent de meerderheid van de bevolking. Christenen maken 10 tot 15 procent uit, alawieten ongeveer 10 procent, druzen 3 procent en sjiieten 0,5 procent.
De Syrische opstand, die in maart 2011 begon, groeide al snel uit tot een burgeroorlog met duidelijke religieuze tegenstellingen. De soennitische meerderheid, die lange tijd werd onderdrukt, stond tegenover het regime, waarin de alawieten de machtigste groep vormden. De alawieten waren lange tijd dominant in Syrië en bleven over het algemeen loyaal aan het regime van de verdreven dictator Bashar al-Assad, die zelf een alawiet is. Ook veel hoge officieren binnen het leger behoorden tot deze minderheid. Het regime kreeg daarnaast steun van Iran en sjiitische bewegingen zoals Hezbollah, dat actief deelnam aan de gevechten in Syrië.
Spanningen in het zuiden
"We zien dat de nieuwe machthebbers proberen het land te verenigen. Het is duidelijk dat ze in dialoog willen treden met verschillende groepen", zegt Nagtzaam. "Maar de moordpartijen in het kustgebied maken de verdeeldheid alleen maar groter. De angst onder minderheden groeit en het vertrouwen in de nieuwe regering neemt af."
De breuklijnen zijn ook zichtbaar in de provincie Sweida, in het zuiden van Syrië. Daar lopen de spanningen op tussen de regering en de druzen, een religieuze minderheid.
De onrust ontstond na de presentatie van een tijdelijke grondwet en de vorming van een interim-regering die Syrië de komende jaren zou besturen. Een deel van de druzenleiders erkent de interimregering niet, wat de machthebbers onder druk zet en de kans op nationale eenheid verder verkleint.
Alle gemeenschappen beschermen
Onderzoeker Adas wijt het escalerende geweld in het kustgebied van Syrië aan de overgangsregering. "De regering heeft nagelaten mechanismen op te zetten om oorlogsmisdadigers ter verantwoording te roepen en een dialoog tussen de strijdende partijen te bevorderen", zegt hij.
Om Syrië bij elkaar te houden, is het volgens Adas cruciaal dat de regering alle gemeenschappen beschermt en de veiligheid in het land verbetert om verdere etnische en religieuze conflicten te voorkomen.
Eigen rechter
Daarna moet een proces van overgangsjustitie in gang worden gezet. "Dit houdt in dat slachtoffers van mensenrechtenschendingen gerechtigheid krijgen en daders worden berecht", legt hij uit. "Zonder een dergelijk proces zullen nabestaanden en overlevenden het gevoel hebben dat de misdaden tegen hen onbestraft blijven. Velen van hen zullen, zoals we al in het kustgebied zagen, elke kans grijpen om eigen rechter te spelen."
Pas daarna kan echte verzoening plaatsvinden, stelt Adas. "Dialoog tussen de verschillende groepen moet mogelijk worden gemaakt, met als doel een sociaal contract waarin alle gemeenschappen zonder geweld en met wederzijds respect kunnen samenleven."
Veel mensen in Syrië hoopten hun familieleden die in de gevangenissen van Assad vastzaten, weer in de armen te kunnen sluiten. Maar voor velen bleef die hoop onvervuld. Zo is moeder Tarfah nog altijd op zoek naar haar vier zonen, die vastzaten in een van de beruchtste gevangenissen van Assad, ook wel 'De Rode Gevangenis' genoemd: