Miljoenen mensen vaccineren tegen corona, hoe werkt dat?

Onder andere Kelvin, Marsha en Esther stellen daar vragen over. Miljoenen mensen inenten klinkt als een militaire operatie. Hoe snel kan dat? Die vraag is op dit moment nog niet precies te beantwoorden. Alles hangt volgens deskundigen samen met het aantal doses dat beschikbaar komt voor Nederland. 

Tot nu toe heeft de Europese Commissie met zes vaccinproducenten afspraken gemaakt voor de aankoop van vaccins. In dit overzicht zie je wanneer verwacht wordt dat ze beschikbaar komen en hoeveel doses Nederland sowieso zou moeten krijgen.

Zes producenten

1. BioNtech & Pfizer: zeker 7,8 miljoen doses (vanaf eind 2020)
2. AstraZeneca & Oxford: zeker 11,7 miljoen doses (vanaf eind 2020)
3. Janssen & Johnson & Johnson: zeker 7,8 miljoen doses (vanaf eind 2020)
4. Moderna: zeker 3,1 miljoen doses (vanaf begin 2021)
5. Sanofi & GSK: zeker 11,7 miljoen doses (vanaf begin 2021)
6. CureVac: zeker 8,8 miljoen doses (na maart 2021)

Op het moment dat de vaccins op de markt komen zullen er waarschijnlijk slechts geringe hoeveelheden beschikbaar zijn. Pas in de loop van 2021 zal, naar verwachting, een ruim voldoende voorraad vaccins voor de lidstaten van de EU beschikbaar komen.

Bron: KNVM.

Het Duitse BioNtech en het Amerikaanse Pfizer hebben naar buiten gebracht dat hun vaccin volgens voorlopige onderzoeksresultaten voor 90 procent effectief is bij het voorkomen van een besmetting.

Het vaccin is getest op proefpersonen en er zijn geen noemenswaardige veiligheidsproblemen, zegt Pfizer. Het bedrijf zal het vaccin eind november gaan aanbieden aan de Amerikaanse autoriteiten om het versneld beschikbaar te krijgen.

Het is de bedoeling om voor het eind van het jaar voldoende doses te produceren om 10 tot 20 miljoen mensen in te enten. In 2021 verwacht Pfizer verwacht volgend jaar 1,3 miljard vaccins te produceren. Nederland heeft 7,8 miljoen doses aangeschaft. Daarnaast heeft Nederland er 3,9 miljoen onder optie. Wanneer die beschikbaar zullen komen is nog niet bekend.

Veilig en effectief

Een vaccin wordt pas beschikbaar voor het brede publiek als het veilig en effectief is bevonden: dat wil zeggen als het de uitgebreide fase 3 klinische studies doorlopen heeft. Volgens de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Microbiologie (KNVM) is het belangrijk dat meerdere vaccins de eindstreep halen, omdat 'de gehele wereld er toegang tot wil krijgen'. Hoewel er projecten zijn opgestart om de productie te versnellen, 'is het niet te verwachten dat de vaccinontwikkelaars direct aan deze vraag kunnen voldoen'.

Het ziet er dus naar uit dat de vaccinatieperiode langere tijd gaat duren. Hoe lang precies, is niet te zeggen. Minister Hugo de Jonge (VWS) benadrukte eind september in een Kamerbrief dat het niet mogelijk is om de hele samenleving in één keer te vaccineren. "Dit zal gefaseerd worden georganiseerd en afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van vaccins en adviezen van experts."

Zo werken de kansrijke coronavaccins

Als het vaccin dus mondjesmaat op de markt komt, is de vraag: wie krijgt als eerste een vaccin toegediend? Het ministerie van Ministerie van Volksgezondheid (VWS) moet daar een besluit over nemen. Ze krijgen advies van de Gezondheidsraad hierover. "Binnen nu en enkele weken komt dat advies", zegt een woordvoerder. "Het ministerie besluit ook hoe het praktisch verder gaat. Dat kan via gemeenten dan wel GGD’s gaan."

Kwetsbaren en mensen in de zorg

Voor de kerst zullen de eerste vaccins er nog niet zijn, verwacht hoogleraar vaccinologie Ben van der Zeijst, in het verleden verantwoordelijk voor vaccinprogramma's bij het RIVM. Het ligt volgens hem voor de hand wie het eerst aan de beurt zijn. "Je moet denken aan zorgverleners, die vanuit hun beroep in contact met het virus kunnen komen. En daarnaast kies je eerst de kwetsbare groepen."

Dat gaat bij elkaar al om 5 miljoen Nederlanders. "En voor de effectiviteit zijn er twee doses nodig. Dus dan zit je al aan 10 miljoen vaccins voor die groepen."

Als er in de loop van 2021 wel miljoenen doses beschikbaar zijn, dan is Nederland in staat om de bevolking snel in te enten, zegt Van der Zeijst. "We kunnen vaccinatiestraten inrichten, dat hebben we in het verleden ook wel gedaan. En ook de huisarts kan gaan vaccineren. Dit jaar hebben zij ruim 3 miljoen doses ingespoten, zelfs met de coronamaatregelen was dat mogelijk. Dus het is logistiek te doen."

Na de aanslagen op de Twin Towers in New York in 2001 was er de angst dat terroristen de pokken zouden inzetten als biowapen. Toen is er in Nederland een plan gemaakt om binnen een week de hele samenleving te vaccineren. Uiteindelijk liep het met een sisser af en ging die massale vaccinatie niet door.

De GGD kan nu nog geen antwoord geven op de vraag hoe massavaccinaties er in 2021 uit gaan zien. Daarvoor is het nog te vroeg, zegt een woordvoerder. "Bij mijn weten zijn er nu nog geen plannen om bijvoorbeeld een hele stad in één keer te vaccineren. Dat moet allemaal nog duidelijk worden."

Vermoedelijk gaan huisartsen in ieder geval ook een rol spelen bij het vaccineren. "We zijn daar over in gesprek met het ministerie", zegt een woordvoerder van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV). "Maar er zijn erg veel vragen nog over wat ieders rol kan zijn en hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien."

Invriezen tot -70

Veel hangt af van wie er voorrang gaat krijgen. "En welk vaccin het gaat worden. Toen de huisartsen mensen moesten gaan inenten tegen pneumokokken, bleek bijvoorbeeld dat het vaccin groter verpakt was. In veel huisartsenpraktijken was er te weinig koelruimte. Een andere vraag is of we straks één of twee keer coronavaccinaties moeten toedienen. Dat betekent heel wat voor de logistiek.”

En van het vaccin van Pfizer is bekend dat het -70 graden Celsius bewaard dient te worden. Dat vraagt om specifieke vriezers. Het moet allemaal wel uitvoerbaar zijn, benadrukt de woordvoerder. "En moet niet ten koste gaan van de reguliere zorg."

Als een vaccin er eenmaal is, hoe lang duurt het dan totdat dit werkt? Dat verschilt per persoon, en hangt onder meer af van de werking van je immuunsysteem. 
Hoogleraar vaccinologie Ben van der Zeijst houdt  een periode van een maand aan voordat het vaccin na toediening volledige bescherming biedt.