Van koploper naar zorgenkindje: EMA besluit vandaag over Oxfordvaccin

1. Wie krijgt straks dit vaccin?

Op dit moment is het antwoord van het ministerie van Volksgezondheid:

• 23.000 zorgmedewerkers in de huisartsenpraktijk (vanaf het moment dat huisartsen zelf hun patiënten gaan vaccineren)
• Zorgmedewerkers van de gehandicaptenzorg (258.000)
• Wijkverpleging en bepaalde onderdelen van WMO-ondersteuning (204.000)
• Mensen van 18 tot 60 jaar met een medische indicatie zoals hartkwalen of diabetes (1,8 miljoen)
• Mensen van 18 tot 60 jaar (7,1 miljoen)

Maar aan het vaccinatieplan kan nog van alles veranderen, waarschuwt de overheid. Wie welk vaccin krijgt, hangt af van bijvoorbeeld de goedkeuring, werking en levering van de vaccins. Ook kan het door nieuwe inzichten en adviezen veranderen welke groep welk vaccin krijgt.

2. Hoe werkt het vaccin?

Het vaccin van AstraZeneca, vooral bekend als het Oxfordvaccin, werkt anders dan de twee vaccins die we al gebruiken. 

In het vaccin zit een voor mensen vreemd virus, een chimpansee-verkoudheidsvirus, met daarin een stukje van het coronavirus. Aan het verkoudheidsvirus is gesleuteld zodat het niet kan groeien in de mens. Als het virus een cel in je lichaam binnengaat, wordt die cel ertoe aangezet het uitsteekseleiwit van het coronavirus aan te maken. Daar gaat je immuunsysteem vervolgens weer op reageren door antistoffen aan te maken. 

Ook bij dit vaccin krijg je twee prikken.

In deze video vertellen we je meer over de verschillende werkingen van de coronavaccins:

Een voordeel van het Oxfordvaccin is dat het gewoon in de koelkast kan worden bewaard. Dat maakt het vervoeren en bewaren makkelijker. De vaccins van Pfizer moeten in speciale vriezers van bijna -80 graden worden opgeslagen.

3. Werkt het ook tegen die nieuwe mutaties?

Dat weten we eigenlijk nog niet. Waarschijnlijk wel gedeeltelijk. Maar wetenschappers van de universiteit van Oxford werken al aan nieuwe versies van hun vaccin. Die moeten een optimale bescherming geven tegen de zeer besmettelijke varianten die zijn opgedoken in het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Afrika en Brazilië.

Een woordvoerder van de universiteit zei vorige week dat zorgvuldig wordt uitgezocht in hoeverre de nieuwe varianten van het coronavirus bestand zijn tegen de vaccins en welke processen nodig zijn voor een snelle ontwikkeling van een aangepast coronavaccin.

4. Dit vaccin kost maar 1,78 euro. Hoe kan dat?

AstraZeneca heeft gezegd niet meteen winst te willen maken op het vaccin en het voorlopig tegen de kostprijs van 1,78 euro per dosis te verkopen. Dit is spotgoedkoop vergeleken met bijvoorbeeld het Pfizer-vaccin, dat 15,50 euro per dosis kost.

Die lage prijs zegt helemaal niets over de kwaliteit van het vaccin. Het is bij de coronavaccins niet 'hoe duurder hoe beter', legde hoogleraar internationale gezondheidseconomie Maarten Postma eerder uit. Meer daarover in het artikel hieronder.

5. Wat is dan bekend over die kwaliteit?

In het Verenigd Koninkrijk is het vaccin sinds 4 januari in gebruik. Volgens recent Brits onderzoek heeft het vaccin na één prik een effectiviteit van 73 procent in het voorkomen van ziekte door corona. Ter vergelijking, bij het Pfizer-vaccin zou de effectiviteit (na de tweede prik) 90 procent zijn.

Emeritus hoogleraar vaccins Ben van der Zeijst verwacht dat het Europees Geneesmiddelenbureau vanmiddag meer duidelijkheid geeft over die effectiviteit. Ook denkt hij dat de EMA het advies geeft juist wat meer tijd tussen de eerste en de tweede prik te laten, omdat de Britten inmiddels weten dat bij een tweede prik na acht tot twaalf weken de effectiviteit hoger uitvalt.  

Het is dan wel geen 90 procent, maar Van der Zeijst noemt 73 procent bescherming na één prik 'heel acceptabel'. "Toen we begonnen aan de ontwikkeling van de vaccins was de eis om boven de 50 procent uit te komen. Het is wel jammer dat het Oxfordvaccin na twee prikken niet boven de 90 procent uitkomt." 

De oud-hoogleraar verwacht dat de EMA het vaccin niet aanbeveelt voor ouderen. "De Nederlandse Gezondheidsraad heeft ook al gezegd dat we het beste vaccins van Pfizer en Moderna aan de ouderen kunnen geven. Het is niet zo dat het AstraZeneca-vaccin minder goed voor hen is, maar er is weinig op oudere mensen getest. Daardoor ontbreken overtuigende data over de effectiviteit bij ouderen.”  

6. Hoeveel heeft Nederland van dit vaccin ingekocht? 

Nederland heeft vol ingezet op AstraZeneca. Verdeeld over de vier kwartalen van het jaar zijn in totaal 11,7 miljoen doses besteld. 

"Oorspronkelijk was AstraZeneca koploper, de wetenschappers waren heel vlug", vertelt Ben van der Zeijst. "Maar na een tijdje werd duidelijk dat het toch niet zo vlug ging. Ze zijn ingehaald door de experimentele vaccins van Pfizer en Moderna. Nederland had gehoopt en ingeschat dat we veel vaccins van AstraZeneca zouden hebben in een vroeg stadium."

7. Maar nu zijn er problemen met de levering, wat betekent dat?

De eerste levering aan de EU van het Oxfordvaccin valt mogelijk 60 procent lager uit. Er zit een kink in de kabel in het productieproces, zegt de farmaceut daarover. De EU is wantrouwig en wil precies weten wat er aan de hand is.

Hoe het ook zit, die vertraging is voor Nederland lastig. Oud-hoogleraar Van der Zeijst: "Wij hadden gehoopt in het eerste kwartaal 4,5 miljoen doses hiervan te hebben. Als AstraZeneca het probleem niet snel kan oplossen, kan het goed zijn dat de groepen die voor dit vaccin zijn aangewezen allemaal moeten doorschuiven en later in het jaar pas aan de beurt zijn.”

8. Wanneer wordt de eerste prik van AstraZeneca gezet?

Na goedkeuring door de EMA is de Nederlands Gezondheidsraad aan de beurt om een advies te geven. Dat gebeurt vermoedelijk begin volgende week. Daarna neemt het kabinet een besluit over de inzet van het vaccin. Vermoedelijk kan dan een paar weken later de eerste prik worden gezet.