Wat is het verschil tussen gewone trombose en trombose door een coronavaccin?

Laten we beginnen met de cijfers. Er zijn nu twee coronavaccins waarvan is vastgesteld of waarvan het vermoeden bestaat dat relatief jonge gevaccineerden in (zeer) zeldzame gevallen een vorm van trombose ontwikkelen. Dat zijn het vaccin van AstraZeneca, dat in Nederland om die reden niet meer wordt gebruikt voor mensen onder de 60, en dat van Janssen, dat tijdelijk niet wordt gebruikt in afwachting van een advies hierover.

8 op 400.000 personen

In Nederland hebben zo'n 400.000 mensen het AstraZeneca-vaccin gekregen. Het gaat om mensen tussen de 60 en 64 jaar en zorgmedewerkers in onder meer de verpleeghuizen, gehandicaptenzorg en wijkverpleging. Acht van hen – allemaal vrouwen jonger dan 60 – ontwikkelden deze zeldzame maar ernstige vorm van trombose, een van hen is overleden.

Het vaccineren met het Janssen-vaccin werd al stilgelegd voordat we er in Nederland mee waren begonnen. Dat gebeurde nadat er in de VS zeven miljoen vaccins waren gezet. Zes vrouwen tussen de 18 en 48 jaar kregen daarna last van dezelfde zeldzame vorm van trombose. Een van hen overleed, een ander raakte in kritieke toestand.

Het verschil tussen deze zeldzame vormen van trombose en andere trombose is de plek waar hij ontstaat, zegt neuroloog Jonathan Coutinho van Amsterdam UMC. "Trombose is trombose. Het is een stolsel in een afvoerend bloedvat en dat kan overal optreden. Maar meestal gebeurt dat in de benen. In de enkele gevallen die er na vaccinatie zijn ontstaan, zat de trombose in bijna alle gevallen in de hersenen of de buik."

Ter vergelijking: jaarlijks krijgen zo'n 103.000 mensen in Nederland trombose (73.000 in een slagader en 30.000 in een ader), 200 van hen krijgen trombose in de hersenen, een zogeheten sinustrombose. 

Hersenbloeding

Een sinustrombose is ernstig, omdat mensen – los van klachten zoals hoofdpijn die vele malen erger is dan migraine – een hersenbloeding kunnen krijgen. Dat gebeurt doordat een bloedvat door de trombose verstopt raakt, en het bloed daarachter zich ophoopt, legt Coutinho uit. De druk van het bloed neemt dan toe, totdat het bloedvat knapt. Daardoor kan hersenschade ontstaan.

Een tweede verschil is dat een deel van de patiënten die na het prikken met het vaccin van AstraZeneca of Janssen een trombose kregen, een laag aantal bloedplaatjes in het bloed had. Maar dat is niet meteen gevaarlijk, zegt Coutinho. "Het is wel belangrijk dat het herkend wordt, zodat het behandeld kan worden."

Auto-immuunreactie

"Wat we vermoeden is dat er in extreem zeldzame situaties een auto-immuunreactie ontstaat in het lichaam, die zowel de sinus- of buiktrombose als het lage aantal bloedplaatjes veroorzaakt."

De Trombosestichting krijgt veel telefoontjes en mails van mensen die zich zorgen maken over deze trombose, zegt directeur Stans van Egmond. "Ik ben veel berichten aan het beantwoorden van mensen die hun situatie voorleggen en vragen of ze er wel verstandig aan doen zich te laten vaccineren."

Van Egmond is daar heel duidelijk over: "De kans dat je doodgaat of langdurig ziek wordt door Covid is vele malen groter. Mensen hebben het gevoel dat ze door het vaccin te nemen schuld hebben als ze die bijwerking zouden krijgen. Terwijl niemand aan dat risico denkt als hij paracetamol neemt, en dan bestaat het ook."

Covid is erger

Ook volgens Coutinho is deze kans op trombose geen reden om je niet te laten vaccineren. "Sinustrombose is een nare ziekte, laat ik daar duidelijk over zijn. Maar die risico's van Covid zijn groter dan het risico op deze zeldzame bijwerking van vaccins. En het is belangrijk om te realiseren dat Covid ook trombose kan veroorzaken, ook sinustrombose."  

"Het is goed dat er open en transparant over deze bijwerking gecommuniceerd wordt, maar angst is echt niet nodig. Als ik een AstraZeneca- of Janssen-vaccin zou krijgen aangeboden, dan zou ik het meteen nemen. Daar twijfel ik echt geen seconde over."