Hoe verbod op vleesreclames in Haarlem totaal viraal ging (en verdraaid werd)

Het plan stond in een motie van één A4'tje van GroenLinks in Haarlem en het gaat om de laatste inhoudelijke zin: de partij pleit voor het niet langer toestaan van reclames voor producten die bovenmatig bijdragen tot het uitstoten van CO2, zoals vliegreizen, vervoermiddelen die voornamelijk gebruikmaken van fossiele brandstoffen en producten uit de bio-industrie.

Wereldnieuws

"Echt heel bijzonder was het idee niet, de motie met als doel het verbannen van reclames voor vliegreizen en fossiele brandstof uit de openbare ruimte was al eerder ingediend en aangenomen in andere steden", vertelt GroenLinks-raadslid Ziggy Klazes, die de motie opstelde. "Ik heb er alleen een zin bijgezet: 'en producten uit de bio-industrie'. Het is wel zo consequent om de bio-industrie ook mee te nemen. De productie van vlees en zuivel zorgt tenslotte voor 12,5 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot."

De motie werd vorig jaar november al aangenomen en er gebeurde... niets. "Het werd zoals gebruikelijk op de website van GroenLinks Haarlem gezet, maar niemand pikte het op."

Tot een maand geleden. Burgemeester en wethouders hadden gemeld dat ze met de motie aan de slag gingen. Daar schreef het Haarlems Dagblad een berichtje over. Dat werd weer opgepikt door Trouw en EenVandaag, daarna kwam The Guardian en vervolgens stond de telefoon van Klazes roodgloeiend.

'Volkomen verdraaid'

CNN, de BBC, El País. Iedereen nam het bericht over. "Het was krankzinnig", zegt Klazes. "Op een avond werd ik gebeld door een Australisch radiostation of ik live in de uitzending wilde komen. Ik dacht: leuk, laat maar komen. Maar inmiddels bleek de informatie volkomen verdraaid. De presentatoren begonnen met: dus er mag in Haarlem nergens meer geadverteerd worden voor vlees? Ik legde uit dat het niet om al het vlees ging, maar om vlees uit de bio-industrie en dat het alleen ging om reclames in publieke ruimtes."

"De nuance haalde het hijgerige nieuws onderuit, zo spannend was het allemaal niet. We wisten toen nog niet eens zeker of het wel doorgevoerd kon worden. De presentatoren waren enigszins teleurgesteld."

Tot op de dag van vandaag verschijnen nog berichten op sociale media, die zelfs zover gaan Haarlem het eten van vlees zou gaan verbieden. 

'Bericht was controversieel'

Ook Alexander Pleijter, universitair docent factchecking aan de Universiteit Leiden, zag de berichten. Hij heeft wel een verklaring voor het viraal gaan van het bericht. Nog nooit is een gemeente zo ver gegaan dat reclames voor vlees worden verboden. "Als iets de eerste keer is, dan is het nieuwswaardig."

Het helpt ook dat berichten over vlees controversieel zijn, zegt hij. "Het past bij de discussie of vlees eten bijdraagt aan klimaatverandering. Daarnaast is het eten van vlees een hot topic dat twee kampen kent: mensen die overtuigd geen vlees eten en mensen die er niet aan moeten denken een dag zonder vlees eten. Dat zorgt voor discussie en dus ook voor extra nieuwswaarde."

Context verdween

Dat sommige media het niet zo nauw namen met de feiten, is volgens Pleijter ook te verklaren. "Veel media namen de boodschap over dat er een totaalverbod op vlees zou komen, dat mensen geen vlees meer zouden moeten eten." De context verdween in sommige stukken. "Als een journalist denkt: het staat overal, dan zal het wel waar zijn, en het niet bij de bron checkt, dan sluipen er snel fouten in."

Die fouten nuanceerde initiatiefneemster Klazes als haar telefoon wel overging. "Het verhaal veranderde. Grote radio- en tv-stations wilden het niet alleen meer hebben over het nieuws dat er geen reclame meer gemaakt mag worden voor bio-industrievlees in publieke ruimtes, maar vooral over waarom het wereldnieuws werd."

Want de berichtenstroom hield maar niet op. Varkensboeren stuurden kwade e-mails, vrienden en onbekenden vonden het betutteling. Mensen uit de vleesindustrie dreigden met rechtszaken tegen de gemeente Haarlem. "Sommige mensen vonden het betuttelend of zelfs in strijd met de grondwet, maar handelsreclame waar het hier over gaat is uitgesloten van artikel 7; vrijheid van meningsuiting. Dus dat is feitelijk niet waar."

'Heb een zenuw geraakt'

Ook de andere kant kwam in beweging. "Vegetarische en veganistische organisaties namen contact op met de vraag hoe zij iets soortgelijks in hun gemeente of omgeving voor elkaar konden krijgen." Daarnaast werd de gemeente Haarlem ook op de kaart gezet, in positieve zin. "Haarlem werd ineens gezien als koploper van de duurzame steden."

"Ik had kennelijk een zenuw geraakt", vertelt Klazes. "De bio-industrie reageerde fel. Tegelijkertijd nam de lobby van organisaties tegen vlees ook toe. De discussie was onbedoeld polariserend geworden, terwijl ik met die motie vooral consequent wilde zijn; ik wilde dat de gemeente haar publieke ruimte niet langer zou verhuren aan advertenties voor producten die consumenten verleiden tot het verergeren van de klimaatcrisis."

Is de motie ook uitvoerbaar?

De gemeente Haarlem is nog aan het onderzoeken of de motie van GroenLinks uitgevoerd kan worden. De effecten van het eventuele verbod zullen pas vanaf 2024 te zien zijn. Dan lopen de eerste contracten van exploitanten van bushokjes en schermen in de openbare ruimte af.