Nieuwkomer Samsom in Brussel: 'Ik wil nog steeds de planeet redden'

Samsom is volledig overtuigd van de slagingskansen van de 'Green Deal': het omvangrijke plan dat het continent binnen dertig jaar klimaatneutraal moet maken. Bang om verstrikt te raken in de wirwar van onenigheid waar de Brusselse politiek toch om bekend staat, is hij niet. "Dat is veranderd. De deur staat open. Ook in landen als Polen en Hongarije."

In Nederland was hij de leider van de klimaattafel voor de gebouwde omgeving en zo had Samsom een stevige vinger in de pap bij het Klimaatakkoord. Nu moet hij het een niveau hoger voor elkaar krijgen, als rechterhand van Frans Timmermans. "Een grotere en per definitie ingewikkelder opdracht. Maar hij is fundamenteel niet anders."

Al in 2030 moet de CO2-uitstoot met minimaal 50 procent zijn gedaald in dit plan. Gaat dat lukken?

"Ja, dat gaat lukken. En 50 procent is ook echt wel het minimum als jij kijkt naar wat er om ons heen gebeurt. Wat wetenschappers zeggen, maar ook de bosbranden in Australië als actueel voorbeeld. Het klimaat verandert echt. We hebben gewoon haast om dit te regelen. De ontwikkelingen in de technologie gaan met adembenemende snelheid. Je zou stom zijn als je het niet doet." 

Dat is binnen tien jaar.

"Als je nog geen twee jaar geleden had gezegd: in 2019 zal 16 procent van de auto's die in Nederland is verkocht volledig elektrisch zijn, dan zouden mensen naar hun voorhoofd hebben gewezen. Toen reden er een handjevol Tesla's rond met hele rijke mensen erin. Nu komen de middenklassers eraan."

CV Diederik Samsom

• 1971 - Geboren in Groningen
• 1997 - Studeert kernfysica aan TU Delft
• 2000 - Campagneleider en activist Greenpeace
• 2003 - Lid Tweede Kamer PvdA
• 2012 - Fractievoorzitter PvdA
• 2017 - Adviseur bij afval- en energiebedrijf HVC
• 2019 - Kabinetschef Frans Timmermans (per 1 november)

Binnen 100 dagen belooft de Commissie een Europese klimaatwet. Daarna moet er een klimaatpact worden opgericht tussen regio's, lokale gemeenschappen, bedrijven en onderwijsinstellingen. Hoe staat dat ervoor?

"Die wet presenteren we voor 4 maart. Maar dat zijn letters op papier. Natuurlijk willen we graag die plannen snel neerleggen. Het duurt wel even voordat je dit echt in wetgeving hebt vastgelegd. Dat gaat ongeveer net zo lang duren als in Nederland zelf. Reken ook hier maar op twee jaar."

En wat doet een kabinetchef dan. Reist u mee in het kielzog van Timmermans? 

"Er is een team van twintig man rond de politicus. Dat moet ervoor zorgen dat op inhoud en organisatie alles blijft draaien. Daar ben ik diegene die dat mag aanvoeren. Al ben ik niet zo van de baas of de niet-baas. En ik laat reizen ook graag over aan leden van het team. Het meeste van mijn werk gebeurt hier in mijn kantoor in het gebouw waar alle commissarissen zitten."

U ging natuurkunde studeren omdat u 'de planeet wilde redden'. Kunt u dat in deze positie doen?

"Dat zou de grote overmoed van een beginneling zijn. We willen de koers van Europa een kwartslag draaien richting een duurzame toekomst. Dan kunnen we al die kinderen die op straat lopen recht in de ogen kijken. De planeet redden was een wat jeugdige ambitie, maar dat wil ik nog steeds. Het klinkt wat stom, maar ik wil nog steeds de planeet redden. Natuurlijk wil je dat."  

Jullie termijn is vijf jaar. Welke concrete maatregelen merken burgers in Nederland binnen die tijd?

"Een schonere omgeving en groenere stad. Kijkt alleen al wat er gebeurt als alle bussen elektrisch rijden in plaats van die roetwolk-dieseldingen die we gewend zijn. We planten twee miljard bomen. Huizen vol zonnepanelen. Waardoor je huis meer waard wordt, maar vooral de stroom die we allemaal gebruiken veel schoner wordt. Elektrische auto's gaan we veel meer zien, óók voor de gewone automobilist. De Volkswagen Golf, maar dan elektrisch. Dat gaan we binnen vijf jaar al meemaken."

Voorlopig zijn elektrische auto's voor de gewone man nog veel te duur. Laat staan in landen buiten Nederland.

"Natuurlijk is de aanschafprijs wat telt. Waar wij voor moeten zorgen is dat zij dat bedrag niet in een keer hoeven af te tikken. Nederland heeft dat al jaren: dat heet leasen. Daarmee hebben we elektrisch rijden heel succesvol geïntroduceerd. Dat kun je ook in andere delen van Europa doen. Een dealer die zegt: u mag per maand betalen en het is inclusief brandstofgebruik."

"Dat een gezin in Slowakije dus wel die elektrische auto aanschaft, omdat een dealer dit kan aanbieden doordat er een lening is verschaft door een lokale bank. En die bank weer de garantie heeft van de Europese Investeringsbank dat dit geld wat goedkoper is. Dan koop je als gezin dus wél die elektrische. Als er maar een laadpaal staat."

Veel is afhankelijk van de markt en wat bedrijven wel of niet doen. Wat is de rol van Brussel?

"Het aanbieden van infrastructuur door het neerzetten van een miljoen laadpalen voor elektrische auto's. Dat is nou typisch Europees. We hebben het doel gesteld dat elk gezin in een auto door Europa kan rondrijden zonder zich zorgen hoeven te maken over het volgende laadstation. En dat gaan mensen merken, ook als je als Nederlander op vakantie gaat naar Spanje of Frankrijk."

De vraag is wie de Green Deal gaat betalen. De Commissie wil, net als Frankrijk en Duitsland, dat Nederland meer moet bijdragen aan Europa. Maar Nederland ligt behoorlijk dwars. Moet er meer Nederlands belastinggeld naar Brussel?

"Niet noodzakelijkerwijs. Het interessante van de positie van Nederland is dat het minder geld wil uitgeven in zijn algemeenheid, maar veel meer aan klimaat. Ik denk dat daar wel een evenwicht in te vinden is."

En de burger zelf: gaat onze energierekening de komende jaren omhoog?

"Nee dat hoeft niet. Nederland laat dit jaar al zien dat het niet hoeft. Doordat gas duurder wordt, elektriciteit goedkoper en je de algemene belasting op energie wat lager zet. Nou, dat helpt."

"Als je kijkt naar de productie van duurzame energie, dan is dat gemiddeld nog iets duurder dan fossiele energie. Maar wat nou als we ervoor zorgen dat van die energie wat minder nodig hebt, bijvoorbeeld door je huis te isoleren. Dan is de energie weliswaar wat duurder, maar heb je er veel minder van nodig. Zoveel minder dat je de kosten van de verbouwing ervan kan betalen. Dat gebeurt met zonnepanelen in Nederland nu al elke dag."

Ondertussen groeit de vervuilende luchtvaart. Wordt vliegen de komende jaren duurder?

"Ik denk het wel. Laten we maar eerlijk zijn over vliegen: dat is op dit moment gewoon echt te goedkoop. Vliegen naar Barcelona voor 19 of 29 euro, dat is raar. Zeker als je de treinkosten ernaast legt." 

Het huidige kabinet wil in 2021 een vliegtaks van 7 euro per ticket invoeren.

“Een tickettaks is niet de beste maatregel, Wij gaan ervoor zorgen dat een betere maatregel mogelijk wordt. Dat is typisch iets waar Europa een verschil kan maken. Eenzelfde type belasting, maar op andere grondslag. Op de kerosine of de CO2-uitstoot. Zodat een maatschappij een schoner vliegtuig bestelt. Die kant willen we op.” 

“We proberen niet zo zeer om reizen duurder te maken, de passagier betaalt nog steeds die 7 euro. Maar op een manier die de maatschappij aanzet om zuiniger om te gaan met de spullen."

Waarom zou een Nederlandse ondernemer nu investeren in een CO2-vrije technologie zoals waterstof? Met het risico dat vervuilde productie verplaatst wordt naar andere landen.

"Bedrijven zullen gaan investeren in waterstof als ze zeker weten dat ze dat ergens in de komende tien jaar terugverdienen. Wij kunnen ervoor zorgen met Europese regelgeving dat zij tegen die tijd weten – als waterstof misschien door een verplichting of stimuleringsbeleid zo groot is – dat ze dat terug kunnen verdienen."

Er wordt gesproken over een heffing op vervuilende goederen die Europa binnenkomen.

"Dit kan bijvoorbeeld een staalfabrikant helpen om niet weggeconcurreerd te worden als ze vroeger dan in andere landen beginnen met een schonere technologie zoals waterstof. Aan het begin is die altijd ietsjes duurder, dat zagen we bij zonnepanelen. Maar in de loop van de tijd wordt dat opgelost."

Daar kan de Green Deal mogelijk iets betekenen. Maar zit dit ook concreet in het plan?

Ja, dit zit in het plan en heet carbon border adjustment. Dat betekent gewoon: aan de grens afrekenen op CO2. Maar we hebben het nog niet uitontwikkeld als concrete maatregel. Het voorstel staat nog niet in die eerste 100 dagen. Dat komt ergens halverwege volgend jaar."

Er zijn mensen die zeggen: Timmermans is een bevlogen man, Samsom heeft de dossierkennis. Een gouden team, maar toch gaat het niet werken. Er zijn te grote verschillen tussen de lidstaten en de tijd is beperkt.

"De eerste twee maanden dat ik hier zit, heb ik heel vaak van mensen gehoord: 'nee, nee dat gaat niet'. Maar je vindt de laboratoria waar men werkt aan de nieuwe generatie zonnecellen in Warschau, Gdansk, Bratislava. Ook daar willen ze schonere huizen en minder luchtvervuiling." 

"De verkiezingen voor het Europees Parlement gingen in veel landen voor een groot deel over klimaat. Door die miljoenen mensen die op straat liepen tijdens een van de klimaatmarsen. Je ziet dat het heel snel verandert. In mijn romantiek zeg ik dan: de democratie werkt. Als mensen iets willen. Soms langzaam, maar dan sijpelt het door naar gebouwen zoals deze en dan gaan we wat doen."