DNB heeft een verlies van miljarden: hoe kan dat?

De Nederlandsche Bank verwacht nog jarenlang miljardenverliezen te maken, en waarschuwde daar eerder ook al voor. Het bijzondere is dat de verliezen in feite het gevolg zijn van het eigen beleid.

Stijgende rente

De verliezen hebben twee oorzaken die nauw samenhangen. Ten eerste heeft de Europese Centrale Bank, waarin alle nationale centrale banken vertegenwoordigd zijn, het afgelopen jaar de rente enorm verhoogd voor geld dat commerciële banken verplicht bij de centrale bank moeten stallen.

Halverwege 2022 moesten banken nog 0,5 procent rente betalen over de miljarden die ze bij de centrale bank moeten stallen. Dat leverde DNB dus geld op. Maar in anderhalf jaar tijd is dat tarief verhoogd van -0,5 procent naar +4 procent. Dat betekent dus dat de centrale bank nu juist heel veel rente moet betalen aan commerciële banken.

Inkomsten stijgen niet mee

De andere kant van het verhaal is dat de inkomsten niet meestijgen. Om de economie te ondersteunen en de inflatie aan te wakkeren kochten centrale banken tot voor kort samen voor duizenden miljarden aan staatsobligaties op. Daardoor daalde de rente en werd geld lenen haast gratis.

DNB heeft nog voor honderden miljoenen aan Nederlandse staatsleningen op de balans staan, maar die leveren vrijwel niets op. Het beleid was namelijk zo succesvol in het drukken van de rentes dat die jarenlang rond de 0 procent of zelfs negatief waren. DNB heeft dus heel veel leningen op de balans staan waarover geen rente wordt betaald, en die lopen nog een aantal jaar door. De inkomsten stijgen dus niet mee met de sterk oplopende kosten.

Waarom maken commerciële banken dan juist winst?

Dat is precies de andere kant van de medaille. De kosten die DNB maakt in de vorm van rentebetalingen aan banken die er geld stallen, zijn voor die banken dus juist inkomsten. Bovendien kunnen banken door de stijgende rentestanden ook weer hogere rentes vragen aan bedrijven en consumenten. Dat levert heel veel geld op.

Is het erg dat DNB verlies maakt?

Heel erg is het niet. DNB verwacht de komende jaren bij elkaar zo'n 9 miljard aan verliezen te maken, en die kan het opvangen, omdat het flinke buffers heeft aangelegd.

Bovendien kan een centrale bank zelfs met een negatief eigen vermogen gewoon blijven draaien. Als je zelf het geld uitgeeft, kun je namelijk altijd aan je verplichtingen voldoen.

Maar echt wenselijk is dat niet, omdat dat het vertrouwen in de bank kan schaden. Een groot nadeel van verliezen bij DNB is ook dat de staat, als aandeelhouder van DNB, geen winstuitkeringen krijgt. 

Dalende rentes, stijgende rentes: hoe zat het ook alweer?

De ECB begon tijdens de financiële crises van 2008 en 2012 de rente enorm verlaagd om de economie aan te jagen, die toen op zijn gat lag. Door lage rentes kunnen banken, en daardoor ook bedrijven en consumenten, goedkoop geld lenen en dat jaagt de economie aan. Sinds 2016 was lenen bij de ECB gratis voor banken en geld stallen kostte juist geld. Dat laatste moest banken aanmoedigen om geen geld op te potten maar juist uit te lenen.

Omdat, ondanks de lage rente, de inflatie lager bleef dan het streven van de ECB, werd er grof geschut ingesteld. Er werd voor duizenden miljarden aan (staats)obligaties opgekocht van banken. Daarmee werd extra geld het systeem in gepompt, en de rentes op leningen daalde naar vrijwel nul. 

Maar waar de inflatie jarenlang veel te laag was geweest, schoot die opeens omhoog, toen na de coronacrisis het geld weer begon te rollen en aan van alles een tekort was. Daar kwam de energiecrisis nog overheen, met alle gevolgen van dien.

Daarop moesten de centrale banken, die als belangrijkste doelstelling hebben om de inflatie rond de 2 procent te houden, keihard aan de bak. De rente werd in recordtempo verhoogd om de economie af te remmen. Als je lenen duurder maakt, wordt er minder gekocht. En als er minder word gekocht, worden spullen minder schaars. En als ze minder schaars worden, worden ze goedkoper. Zo drukken hogere rentes de inflatie, is het idee.