Jeroen Akkermans in Boetsja: 'Russen lieten inwoners lichamen begraven'

Let op: dit artikel bevat schokkende beelden.

Jeroen, je was vorige week voor het eerst in Boetsja, de inmiddels in de hele wereld bekende voorstad van Kiev. Wat trof je daar op dat moment aan?

Allereerst een aantal straten met zwartgeblakerde gebouwen, bijna onherkenbare wrakken van tanks en pantserwagens, en granaatresten in een maanlandschap van kraters. We bezochten de stad onder aanvoering van het Oekraïense leger met tientallen journalisten tegelijkertijd. Dat schuurde eerlijk gezegd wel en daar voelde ik mij ook niet prettig bij. Maar soms moet je zoiets wel doen, als dat de enige manier is om ergens dichtbij te kunnen komen.

Boetsja en omgeving staat bekend als een welgestelde buurt en een plek waar mensen graag willen wonen. Nu sprak ik met ontredderde mensen die de aanval hadden overleefd over hun overleden dierbaren, vermoorde buurtgenoten en de rooftocht die het Russische leger door hun stad heeft gemaakt.

De gruwelijke beelden van Boetsja gingen de wereld over. Weten we inmiddels meer van wat hier is gebeurd?

Het is duidelijk dat burgers tijdens de Russische bezetting vogelvrij waren. Wat voor mij nieuw was, is dat de Russen een deel van de burgers opdracht hebben gegeven om levenloze lichamen op te halen en bij de kerk te begraven. Dus aan de ene kant was het Russische leger ook bezig om hun daden te verbergen. Maar het aantal moorden was daar gewoon te groot voor. Volgens de burgemeester zijn hier minstens 300 burgers gedood.

Mensen zijn voor hun woning neergeschoten. Anderen op hun fiets midden op straat. Ik heb met eigen ogen gezien hoe bij sommige slachtoffers die uit een massagraf werden getakeld de handen op hun rug waren gebonden, dat was echt afschuwelijk. Een lokale priester vertelde me dat bij een aantal lichamen die hij had gezien een enkele schotwond in het hoofd zichtbaar was. Het is te erg voor woorden, en toch moet je er woorden voor zien te vinden.

Je hebt al veel meegemaakt als journalist in oorlogsgebieden zoals Tsjetsjenië en Georgië, maar welke indruk maakt dit op jou?

Door al die ervaringen weet ik wat de noodzaak is om gedegen onderzoek te doen naar oorlogsmisdaden. En dat ze daar in Oekraine zo snel mee zijn, heb ik in vorige oorlogen niet op deze manier gezien. Dat is toch wel iets wat mij positief stemt. Het geeft me moed dat er direct onderzoek wordt gedaan door lokale justitie en een internationaal team van juristen, onder wie Fransen.

In Tsjetsjenië kwam het onderzoek destijds allemaal veel later op gang. Nu is die ambtelijke molen veel sneller gaan draaien en wordt er veel vaart achter gezet. Dat is erg belangrijk als je mensen wilt veroordelen voor oorlogsmisdaden. Dit moet zo snel mogelijk naar het Internationaal Strafhof.

Volgens Reporters Without Borders (RSF) zijn zeker zeven journalisten omgekomen en zijn er elf geraakt door kogels sinds de Russische invasie op 24 februari begon. Ben je bezorgd om je eigen veiligheid?

Ja. En dat moet ook. Je moet je niet veilig wanen in dit soort gebieden. Ook al ben ik op dit moment in Kiev waar het nu relatief rustig is, op een paar honderd kilometer van de echte harde frontlinie. Je houdt altijd in je achterhoofd dat een front zich kan verplaatsen. En ook dat mensen in een gespannen situatie soms dingen doen die ze daarvoor niet voor mogelijk hadden gehouden.

Het kan gebeuren dat Russische troepen terugkomen en ook een raketinslag is niet uit te sluiten. Je kunt niet uitgaan van 100 procent veiligheid. Maar vergelijk het met een brandweerman: die zegt ook niet wanneer een brand erg groot is dat hij niet komt blussen omdat het hem te gevaarlijk is. Zeker als het gaat om mensenlevens, zoals hier, is het een verhaal dat altijd moet worden verteld.

Voor de invasie was je ook in Kiev, toen de Russische troepenopbouw rondom Oekraïne al was begonnen. Wat viel jou toen op?

Het indrukwekkende verzet dat je nu ziet, tekende zich al af ver voor de invasie van 24 februari. De oorlog in Oekraïne is natuurlijk al sinds 2014 aan de gang. Dat is iets wat benadrukt moet worden, omdat de mensen hier daardoor al redelijk goed voorbereid waren op een mogelijke Russische invasie. En bovendien ontzettend strijdbaar. Zij dachten allemaal: een stuk van Oekraïne weggeven zoals de Krim, dat doen we dus niet nog een keer.

Je bent onlangs in Lviv geweest, een historische stad op ongeveer 80 kilometer van de grens met Polen. Wat zag je daar?

Veel chaotische en hartverscheurende taferelen van mensen die uit Oekraïne weg probeerden te komen. Maar ook daar veel strijdbaarheid van achterblijvers die zichzelf tot aan hun tanden toe bewapenden om hun stad en land te verdedigen.

Voor de oorlog bezocht je de inmiddels verwoeste stad Marioepol en verschillende plekken in Oost-Oekraine, waar nu hard wordt gevochten. Hoe ziet de komende periode er voor jou uit?

Ik kijk op dit moment niet verder dan één dag vooruit. Aanvankelijk was het ook niet het plan om naar Kiev te gaan, maar sinds het front is verschoven naar het oosten was die mogelijkheid er plots wel.

Het transport door Oekraïne is ingewikkeld. Over de weg ga je op veel stukken van controlepost naar controlepost. Daarom hebben wij er vorige week voor gekozen om met de trein te reizen. Onvoorstelbaar, die rijden bijna altijd, oorlog of geen oorlog. Ook is er een avondklok en het luchtalarm gaat elke avond af. Je moet dan wachten tot het weer veilig is en allerlei voorzorgsmaatregelen treffen. We maken daarom iedere dag die overweging: blijven we hier of gaan we ergens anders naartoe. Je moet altijd alert zijn.