'Circus rond rechtszaak Johnny Depp kan slachtoffers afschrikken'

Nee, voor Nederlandse slachtoffers van huiselijk geweld zal de zaak van Johnny Depp tegen Amber Heard weinig helpen. Dat zegt Janine Janssen, lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties aan de Avans Hogeschool en bijzonder hoogleraar rechtsantropologie aan de Open Universiteit. "Door alle sensatie eromheen is het meer entertainment geworden dan een aanleiding om een serieus gesprek te voeren over huiselijk geweld."

Er is al veel aandacht voor huiselijk geweld, zegt ze. "Het is de meest voorkomende vorm van geweld in de Nederlandse samenleving. Dus ik vraag me af of we deze zaak nou zo hard nodig hebben om het probleem onder ogen te zien of bekendheid te geven."

Lacherige sfeer

Volgens Yuri Ohlrichs, NVVS-seksuoloog bij Rutgers, kan het wel degelijk helpen. "De wereldwijde aandacht heeft op ieder slachtoffer van huiselijk en seksueel geweld een ander effect. Het kan twee kanten op. De een zal denken: ik ben niet de enige, nu ga ik hulp zoeken. Daar staat tegenover dat deze zaak deels in een lacherige en theatrale sfeer wordt getrokken. Het circus eromheen kan slachtoffers ook afschrikken."

Ohlrichs roept de recente ophef rondom Johan Derksen in herinnering, vooral de lacherige manier waarop die discussie werd gevoerd. "Als je dat ziet denk je misschien: ik hou mijn mond maar, want ik wil niet dat ze zo over mij praten. Het is ontzettend belangrijk dat slachtoffers van geweld weten dat het nóóit hun schuld is. Daarom moeten we het serieus bespreken en vooral niet bagatelliseren."

"Daarom hoop ik", gaat hij verder, "dat we als samenleving de slachtoffers wat vaker het gevoel van een handreiking kunnen geven. Kom ermee naar buiten, dan word je niet uitgelachen maar serieus genomen."

Dader/slachtoffer

Vanwege het Hollywood-gehalte is Depp versus Heard 'atypisch', zegt Janine Janssen, maar in de kern is deze rechtszaak wel degelijk representatief voor het vraagstuk. "Het laat namelijk heel goed zien hoe moeilijk het is om vast te stellen wie het slachtoffer is en wie de dader."

Janssen trekt een vergelijking met een bezoek aan een toneelstuk, waarbij je ná de pauze binnenkomt. "Je moet snel zien te achterhalen wat er gebeurd is. Maar dat is nu net het lastige en ongemakkelijke van zulke zaken. Het vindt plaats in de intieme sfeer. Niemand heeft het gezien, niemand weet het zeker. Geweld is ook niet altijd eenrichtingsverkeer. Het kan van beide kanten komen. Je moet het patroon binnen de relatie zien te achterhalen."

Depp v Heard: wrang sprookje

Filmsterren Johnny Depp (58) en Amber Heard (36) kregen in 2012 een relatie. Die verliep nogal tumultueus. Hij zou, onder invloed van drank en drugs, gewelddadig zijn geweest. Volgens Depp was zij juist een agressieve treiteraar die hém mishandelde. Zo zou zij een fles op zijn hand hebben stukgeslagen, waarbij het topje van zijn vinger werd afgesneden.

In 2018 publiceerde Heard een opiniestuk in The Washington Post, waarin ze stelde het slachtoffer te zijn van huiselijk geweld – overigens zonder Depp bij naam te noemen. Daarop stapte Depp naar de rechter: hij zou geen werk meer krijgen omdat zijn reputatie aan diggelen ligt. Zo verloor hij zijn rol als Grindelwald in de filmreeks Fantastic Beasts. Zijn eis: 50 miljoen dollar. Zij eist op haar beurt het dubbele van Depp wegens smaad.

De wereld vergaapt zich, grotendeels via livestreams en fragmenten op YouTube, al weken aan de rechtszaak.

De discussie moet volgens Janssen vooral gaan over (het overschrijden van) grenzen – los van de vraag of het slachtoffer man of vrouw is. "Vrouwen zijn vaker slachtoffer, maar het overkomt mannen net zo goed. Ik hoop dat we dit onderwerp niet alleen benaderen met het idee dat vrouwen slachtoffers zijn van mannen. Volgens mij moet de erfenis van de #MeToo-beweging zijn: hoe gaan we om met elkaars grenzen? Het moet vooral niet een mannen-tegen-vrouwengevecht worden. Want dan verkwanselen we de erfenis van MeToo."

Taboe doorbreken

Yuri Ohlrichs sluit zich daarbij aan: "Je wordt opgevoed met het idee dat het enge mannen zijn die zulke dingen doen, maar in werkelijkheid kan het iedereen zijn. Mannen én vrouwen. Ik heb veel met jongeren gewerkt die een seksueel delict hebben gepleegd, zowel jongens als meisjes. Maar nooit heb je het idee: dat is nou typisch iemand die geweld gebruikt tegen anderen."

Hij ziet wel een mogelijk lichtpuntje van de hele zaak: "Het blijft voor mannen een hardnekkig taboe om toe te geven dat ze slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Dat het nu – althans ogenschijnlijk – een beroemd en succesvol man als Johnny Depp overkomt, kan helpen dat taboe te doorbreken."

Depp v Heard: hoe verder?

Nu de slotpleidooien achter de rug zijn, moet de jury tot een oordeel komen. Die gaat achter gesloten deuren vergaderen tot er een unaniem oordeel ligt. Het is niet te voorspellen hoe lang dit duurt. Na het oordeel van de jury zal de rechter de hoogte van de straf of de schadevergoeding moeten bepalen.

Hulp nodig?

Wil je graag verder praten over huiselijk of seksueel geweld? Dan kun je terecht bij onder andere het Landelijk Netwerk Veilig Thuis (0800 2000, gratis) en Centrum Seksueel Geweld (0800 1088, gratis en anoniem).