In bezet Oekraïne kan nu opeens worden gestemd voor aansluiting bij Rusland
Vanaf vandaag worden door Rusland referenda gehouden in vier Oekraïense regio's. De inwoners hebben een keuze: willen ze bij Rusland horen of niet? Deze tactische zet van Poetin lijkt een volgende escalatie van de oorlog in Oekraïne. Vijf vragen en antwoorden.
1. Waar worden de referenda gehouden?
Over een periode van vijf dagen worden de referenda gehouden in Loehansk, Donetsk, Cherson en Zaporizja. De vier regio's vormen ongeveer vijftien procent van heel Oekraïne, zo groot als Portugal. De Russische troepen hebben een deel van de gebieden bezet.
Maar geen van allen zijn helemaal in handen van Rusland. Defensie-expert Rob de Wijk zei tegen RTL Z dat het een noodgreep is van Poetin: "Hij doet dit nu zo snel mogelijk, zodat hij deze gebieden niet kwijtraakt aan Oekraïne."
De Oekraïense troepen zijn namelijk aan een opmars bezig. Zo is laatst de stad Izjoem bevrijd, die dichtbij het gebied ligt waar nu de referenda worden gehouden. President Zelenski kondigde eerder deze week nog aan zijn zinnen te zetten op het bevrijden van steden als Cherson, Marioepol en Melitopol.
2. Waar gaat het referendum over?
Het referendum gaat over de vraag of de inwoners van de gekozen gebieden zich willen aansluiten bij Rusland. Het is een vergelijkbaar referendum zoals Rusland die al eerder hield in de Krim in 2014. 96,6 procent van de kiezers zouden toen hebben gestemd voor het aansluiten bij Rusland.
De uitkomst van dat referendum werd al snel in twijfel getrokken. 60 procent van de bewoners van het schiereiland is van Russische afkomst. De opkomst bij het referendum was 80 procent, terwijl een groot deel van de niet-Russische bevolking had uitgesproken het referendum te boycotten.
De Wijk noemt het nu opnieuw aangekondigde referendum van Rusland dan ook nep: "We weten dat dit soort dingen nooit open en eerlijk gebeuren in Rusland. Het is daar een aloude traditie om referenda en verkiezingen te manipuleren."
3. Waarom nu?
De oorlog in Oekraïne gaat op dit moment niet de goede kant op voor president Poetin. Eerder veroverde gebieden worden teruggewonnen door Oekraïense troepen, er is te weinig mankracht om tegen de gemotiveerde Oekraïense soldaten te vechten en in eigen land klinkt steeds meer openlijke kritiek op de oorlog.
Daarom kondigde president Poetin eerder deze week ook een gedeeltelijke mobilisatie aan: 300.000 reservisten zijn opgeroepen om mee te vechten aan het front. Als via het referendum de vier genoemde gebieden bij Rusland gaan horen, kan Poetin deze reservisten in de gebieden positioneren en ze vervolgens verdedigen.
Nadat Poetin een gedeeltelijke mobilisatie aankondigde, gingen duizenden mensen de straat op:
Als via dit referendum de gebieden 'officieel' bij Rusland gaan horen, dan vallen de gebieden onder het Russisch grondgebied. Volgens De Wijk wordt het dan gevaarlijk. "Als Oekraïne dan deze gebieden gaat proberen te heroveren, wat ze al hebben aangegeven te zullen doen, dan ziet Rusland dat als een aanval op Russisch grondgebied. Dat is volgens de Russische militaire doctrine een reden om kernwapens in te zetten."
Daarnaast is het voor Poetin ook een afschrikkingsmiddel. "Voordat die 300.000 reservisten geïnstalleerd zijn in de vier gebieden, ben je maanden verder. Tot die tijd is Rusland kwetsbaar. En dus kan Poetin alleen nog dreigen met kernwapens."
Maar overgaan tot kernwapens zou ook voor Poetin geen eenvoudige keuze zijn: "Poetin wordt dan een totale paria in de rest van de wereld. Maar de afweging is: een paria worden of afgaan in Oekraïne. En dat is iets wat Poetin in ieder geval niet wil. Dus de inzet van kernwapens is een reële optie."
4. Hoe reageert het Westen op het referendum?
Verschillende wereldleiders hebben al gezegd de uitkomst van het referendum niet te accepteren. De Franse president Macron noemde de beslissing van Poetin een parodie: "Als de situatie niet zo tragisch was, dan zou je erom kunnen lachen." Volgens de Duitse Bondskanselier Scholz zijn het 'schijnreferenda die geen stand houden in het internationale recht'. De Canadese premier Justin Trudeau gaf aan het referendum nooit te zullen erkennen als rechtsgeldig.
Ook onze minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra reageerde: "Nederland veroordeelt met klem de nep-referenda in Oost-Oekraïne en de gedeeltelijke militaire mobilisatie in Rusland. Het is cruciaal onze steun aan Oekraïne voort te zetten: meer sancties, meer wapens, meer hulp. We moeten alles in het werk zetten om Oekraïne te helpen het bloedvergieten van Poetin te stoppen."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Het is nu de vraag hoe het Westen gaat reageren als Rusland via de referenda de gebieden alsnog annexeert. Volgens De Wijk zijn er drie opties. "We kunnen doorgaan zoals het nu gaat, proberen Zelenski onder druk te zetten om toch weer te gaan onderhandelen met Rusland, of de wapenleveranties helemaal stopzetten."
De eerste keuze is volgens De Wijk het meest logisch. Maar het is ook geen eenvoudige keuze. Want de sancties die Poetin over het Westen uitspreidt, zijn wel degelijk voelbaar. De gaskraan wordt steeds verder dichtgedraaid en daar voelt Europa het effect direct van. "Het is ook een beetje de vraag: wie blijft het langst stabiel. Rusland of het Westen?"
5. Wat kan Oekraïne doen tegen de referenda?
Oekraïne zegt dat voor hen eigenlijk niets verandert. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba laat via Twitter weten dat ze hun gebieden blijven veroveren. "Rusland is en blijft een agressor die illegaal gebieden van Oekraïne bezet. Oekraïne heeft het recht om haar eigen gebieden te veroveren en blijft die ook veroveren. Wat Rusland ook zegt."
Hoewel er nog gestemd moet worden, is het eigenlijk al duidelijk wat de uitslag van de referenda zullen zijn. Onzeker blijft hoe de hoofdrolspelers in deze oorlog op die uitslag zullen reageren.