Zo serieus moeten we Poetins nucleaire dreiging nemen
Grote woorden had Poetin gisteren, toen hij in een speech een gedeeltelijke mobilisatie aankondigde voor de oorlog in Oekraïne. De Russische president dreigde richting het Westen met de inzet van nucleaire wapens. Een ferme uitspraak, maar hoe serieus moeten we die nemen? 'Ik denk dat er een reële kans is dat Poetin kernwapens inzet", zegt defensie-expert Rob de Wijk.
Om die vraag te beantwoorden is eerst een kort een lesje over de nucleaire verhoudingen in de wereld nodig. Naar schatting zijn er zo'n 12.705 kernwapens in de wereld, een schatting, want hoeveel het er exact zijn is niet bekend.
De meeste kernwapens zijn in handen van Rusland en de Verenigde Staten. Nederland heeft geen eigen kernwapens, maar we hebben er wel een aantal liggen bij vliegveld Volkel, die eigendom zijn van de Verenigde Staten. Ons land kan worden opgeroepen om die in te zetten, als NAVO-grondgebied wordt aangevallen.
De eerste en laatste keer dat een nucleair wapen werd ingezet, was tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1945. De Verenigde Staten gebruikten het wapen twee keer tegen Japan, met honderdduizenden doden als gevolg. Sinds die tijd zijn kernwapens niet meer ingezet en heerst de opvatting dat je ze niet hoort te gebruiken.
Verzekering
Maar, landen hébben ze dus wel, als een soort verzekering. "De NAVO stelt dat zolang er kernwapens zijn, zij ook kernwapens willen hebben", zegt Cor Oudes van vredesorganisatie PAX. Die organisatie maakt zich hard om nucleaire wapens de wereld uit te krijgen.
Een deel van de landen is dan ook niet happig om de wapens van de hand te doen. Oudes legt uit dat 144 landen zijn aangesloten bij een verdrag dat kernwapens verbiedt. Dat zijn onder meer Kazachstan, Ierland, Oostenrijk, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika. Nederland heeft zich, net als alle andere NAVO-landen, niet bij het verdrag aangesloten. En ook Rusland is geen lid.
Hoe werkt een kernwapen?
"Wat een kernwapen tot een kernwapen maakt is dat atomen worden gesplitst. De enorme hoeveelheid energie die daarbij vrijkomt brengt een explosie teweeg", zegt Cor Oudes van vredesorganisatie PAX
Wat voor kernwapens zijn er?
"Er wordt onderscheid gemaakt tussen strategische en tactische kernwapens", zegt Niels van Willigen - universitair hoofddocent internationale betrekkingen. "Strategische wapens worden op lange afstanden ingezet: van bijvoorbeeld Rusland naar de Verenigde Staten. De tactische wapens zijn kleiner en kunnen op het slagveld worden ingezet."
Hoe gevaarlijk zijn kernwapens?
"In de jaren '50 is een techniek ontwikkeld die ertoe heeft geleid dat kernwapens nog krachtiger zijn. De wapens van nu zijn sterker dan de kernwapens die in de Tweede Wereldoorlog ingezet zijn. Sindsdien worden de atoomwapens gemoderniseerd en zijn ze nóg krachtiger", zegt Oudes.
"Het zit 'm niet zozeer in de techniek van de kernexplosie, maar wel in de manier waarop 'ie wordt verstuurd. Rusland heeft recent raketten getest die hypersonisch zijn: die zijn heel snel en daarmee veel moeilijker te onderscheppen."
De verhoudingen in de wereld zorgen ervoor dat landen als Rusland het bezit ervan gebruiken als drukmiddel. "Het is een soort standaardzin die Poetin gebruikt", zegt defensie-specialist Mart de Kruif. "Maar China heeft al lang gezegd dat het niet wil dat er kernwapens worden gebruikt, want de wereldhandel moet openblijven."
Rusland luistert daarnaar, want het is afhankelijk van China voor gaslevering en andere export. "Ik denk dat er een belletje is geweest naar Poetin dat kernwapengebruik geen optie is."
'Reële kans'
Toch kan de huidige stand van zaken in de oorlog daar verandering in brengen, waarschuwt Rob de Wijk van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. "Ik denk dat er een reële kans is dat Poetin kernwapens in gaat zetten. In de eerste plaats als zijn grondgebied wordt aangevallen."
In de door Rusland deels veroverde regio's Charkov, Loehansk en Donetsk worden de komende dagen referenda gehouden om zich bij Rusland aan te sluiten. 'Nepreferenda', noemt De Wijk die.
"Bedoeld zodat Poetin daarna kan zeggen: dit is Russisch grondgebied", legt De Wijk uit. "Dat is natuurlijk onzin, maar als Oekraïne dan die regio's aanvalt, geeft het hem een juridische onderbouwing om kernwapens in te zetten."
De Wijk waarschuwt bovendien dat Poetin door zijn opties heen begint te raken. Dan kan ook China hem niet meer tegenhouden, denkt hij. "Het kan nog maanden duren voordat de nieuwe troepen er zijn. Ondertussen is zijn leger kwetsbaar. Poetin heeft niet veel smaken meer, en dat is het hele probleem."
Dat onderschrijft ook Mart de Kruif: "Wat mij zorgen baart is dat er toch iets van paniek in Poetins uitspraken zit. En paniek duidt vaak op het feit dat je niet alles beheerst. Een kat in het nauw kan hele rare sprongen maken."
Uitspraken serieus nemen
Daar is Niels van Willigen, universitair hoofddocent internationale betrekkingen, het mee eens. "De uitspraken zijn zorgelijk en het Westen doet er verstandig aan ze serieus te nemen."
Rusland heeft naar schatting 6000 kernwapens. "Áls Rusland kernwapens inzet, dan zal het waarschijnlijk de kleinere tactische bommen gebruiken, in plaats van grote strategische bommen. Rusland gokt erop dat dat wel kan en dat het niet leidt tot een grootschalige kernoorlog."
"Maar de vraag is of dat zo werkt. Als kernwapens worden ingezet, dan is dat al een enorme escalatie en ben je al over een lijn heen."