Voor het eerst meer mensen overleden dan geboren: tekenend voor een trend

Dat de natuurlijke bevolkingsgroei dit jaar negatief is, komt voornamelijk door de vergrijzing en het almaar teruglopende geboortecijfer in Nederland.

In 2022 werden volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in Nederland 168.000 kinderen geboren. De laatste keer dat er in een jaar zo weinig baby's werden geboren was in 1919, toen 164.000 kinderen ter wereld kwamen.

Daarbij moet wel aangetekend worden dat de totale Nederlandse bevolking in 1919 nog maar 6,68 miljoen was, ruim 11 miljoen minder dan nu. Sinds de jaren 50 groeide het aantal geboortes en overlijdens steeds wat verder naar elkaar toe, zoals hier te zien is:

Volgens Jan Latten, emeritus hoogleraar demografie aan de Universiteit van Amsterdam, is de daling tekenend voor een trend die al eerder is ingezet. "We hebben de afgelopen jaren al vaker kwartalen gehad met natuurlijke krimp, maar het is nu voor het eerst dat de cijfers over een heel jaar negatief uitvallen," zegt hij. 

Dat mensen minder kinderen krijgen heeft verschillende oorzaken, zoals de economische onzekerheid en de krappe woningmarkt. "Bovenop die bestaansonzekerheid komt de klimaatcrisis waar mensen zich zorgen over maken", zegt Latten. Die zorgen leiden tot een lager geboortecijfer. 

Immigratie

Op zich hoeft natuurlijke bevolkingskrimp geen probleem te zijn, zegt Leo Lucassen. Hij is hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden en directeur van het Internationaal Instituut van Sociale Geschiedenis. "Deze ontwikkeling zou een probleem zijn als er geen immigratie zou zijn. Dan zouden er steeds minder mensen zijn om bijvoorbeeld de industrie en de zorg te laten draaien."

Dat scenario is niet in zicht. De Nederlandse bevolking groeit door immigratie juist: afgelopen jaar nam het aantal inwoners bijna twee keer zo snel toe als een jaar eerder. Veruit de meeste immigranten vorig jaar kwamen uit Oekraïne, gevolgd door Syrië, Turkije, India en Polen.

Volgens Jan Latten kan de natuurlijke bevolkingskrimp op termijn wel voor problemen zorgen, als dat te plotseling en te sterk gebeurt. "Als dat wordt opgevangen met alleen maar immigratie, leidt dat tot een verstoring van de samenleving, dan krijg je te maken met een integratieprobleem." 

Daarmee is Lucassen het oneens. "Natuurlijk kan migratie conflicten geven", zegt hij. "Maar de afgelopen halve eeuw is de bevolkingssamenstelling al erg veranderd door gezinshereniging van gastarbeiders, mensen uit Suriname en uit Nederlands-Indië. Nederland is nog steeds rijk land met een goed draaiende economie, onze samenleving is geen puinhoop geworden."

Volgens Lucassen heeft die veranderende samenstelling van de bevolking geen ernstige gevolgen gehad voor de samenleving. "Sterker nog: de cijfers over integratie van migranten, ook groepen waar de integratie aanvankelijk moeilijk verliep, laten positieve trends zien", zegt hij. "Migranten zijn minder vertegenwoordigd in criminaliteit en zijn steeds beter geschoold."

Oplossingen

Latten vindt dat de overheid zou moeten inzetten op het tegengaan van een steeds lager geboortecijfer. "Het is natuurlijk een vrije keuze om kinderen te krijgen, en dat moet het ook blijven", zegt hij. Maar volgens hem moet de staat wel helpen 'bijvoorbeeld door de kinderopvang gratis te maken voor werkende ouders'.

Volgens Lucassen zet een dergelijke aanpak geen zoden aan de dijk. "Een kind hebben is gewoon heel duur. Dat komt door een paar structurele kenmerken van onze samenleving. Je kunt premies geven, maar uiteindelijk zal dat weinig helpen," meent hij. 

Lucassen denkt dat het verstandiger is om in te zetten op een slimmer immigratiebeleid: "We moeten proactiever gaan nadenken. Niet de grenzen dichtgooien, maar bekijken wat we nodig hebben, qua immigratie." Daarnaast is de vergrijzing volgens Lucassen op te vangen door automatisering, robotisering, en door meer mensen die nu niet werken aan het werk te krijgen."