Opmars extreemrechtse vleugel AfD in Duitsland: 'Ze blaken van zelfvertrouwen'

De Alternative für Deutschland (Alternatief voor Duitsland) bestaat pas tien jaar, maar is in die jaren een partij geworden waar landelijk serieus rekening mee gehouden wordt. Volgens de laatste peilingen zou 20 procent van de Duitse kiezers stemmen op de AfD, een record.

Daarmee zou zij zelfs de tweede partij van het land worden. Ter vergelijking: op dit moment heeft de anti-immigratiepartij 83 van 736 zetels in het Duitse parlement in handen, waarmee de AfD er de op vier na grootste partij is.

"Ze blaken van het zelfvertrouwen", zegt correspondent Jeroen Akkermans vanuit Berlijn. "Sinds de coronacrisis zit de AfD echt in de lift. Ze was toen de enige partij die tegen alle coronamaatregelen was. Nu timmeren ze op lokaal en regionaal niveau aan de weg. Ze zaten voorheen in de marge en bewegen langzaam richting mainstream."

Zo stond de kleine regio Sonnenberg in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen dankzij de AfD onlangs vol in de schijnwerpers in heel Duitsland. Daar werd AfD-politicus Robert Sesselmann eind juni verkozen als de nieuwe landraad, de hoogste bestuurder van een regionaal district (Landkreis).

Ultrarechtse vleugel

Daarmee levert de AfD voor het eerst een zetel in een regiobestuur. En dus lieten politieke tegenstanders zich luidkeels horen. "Een alarmsignaal voor alle democratische krachten", zei de Thüringse minister van Binnenlandse Zaken Georg Maier (SPD) over de verkiezingsuitslag bij de Duitse omroep ARD. Voorzitter Josef Schuster van de federatie van Duitse Joden vergeleek de benoeming met 'een dambreuk' die democratische partijen 'gewoon niet kunnen accepteren'.

Juist in Thüringen staat de partij onder toezicht van de binnenlandse veiligheidsdienst. Deze Verfassungsschutz heeft de AfD daar aangemerkt als rechts-extremistisch en wijst al langer op de radicalisering binnen de partij, die een gevaar zou vormen voor de Duitse democratie en rechtsstaat.

"In Thüringen lopen neonazi's rond", zegt Akkermans: "Maar niet iedereen die AfD stemt, is per definitie extreemrechts. En dat weet de partij ook: ze bedrijven daarom politiek op het scherpst van de snede. Ze weten heel goed wat je wel, en vooral niet mag zeggen volgens de grondwet. Ze houden zich in."

Aanhangers van de AfD-partij trekken door de straten van diverse Duitse steden voor een woedewandeling, zoals deze beelden laten zien:

Spilfiguur daarbij is Björn Höcke, fractievoorzitter in Thüringen. Hij was een van de kopstukken van Der Flügel, de ultrarechtse vleugel van de AfD die officieel is opgedoekt in 2020, maar waarvan het gedachtegoed nog niet is verdwenen. Volgens de veiligheidsdienst verspreiden Höcke - die in 2010 nog meeliep met een neonazimars in Dresden - en zijn aanhangers vreemdelingenhaat en zijn ze antidemocratisch.

Onvrede over hoge prijzen

Al hebben de hoge cijfers die de AfD scoort in de opiniepeilingen een bredere voedingsbodem. "In het oosten van Duitsland is de onvrede al langer aanwezig", zegt Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut Amsterdam. "Onvrede over de economie, en ook de energietransitie komt er hard aan. Kolenmijnen moeten sluiten en vanwege de afhankelijkheid van Russisch gas zijn de energieprijzen omhooggegaan. Een politiek talent als Höcke kan er veel mensen mobiliseren, hij is iemand die de pleinen kan toespreken."

Volgens historicus Jürgens heeft de AfD allerlei vleugels maar is de partij de laatste jaren 'steeds verder naar rechts geslopen'. Dat iemand als Höcke landelijk echt voet aan de grond krijgt, verwacht hij niet. "Ik denk dat hij te rechts is voor de gemiddelde Duitse kiezer. Maar hij is zeker iemand om rekening mee te houden voor de gevestigde politieke partijen. Iemand die landelijk onrust kan veroorzaken."

Het grootste risico ziet hij wanneer de pro-Russische standpunten die binnen de AfD leven, in de rest van Duitsland aanslaan. "Ze stellen zich op als de vredespartij en zeggen: het is niet onze oorlog. Waarom zou Duitsland zich daarmee inlaten? Wij zitten hier nu met hoge energiekosten. Maar dat is een gedachtegoed dat wordt gevoed vanuit Rusland. Het zou voor de oorlog in Oekraïne rampzalig zijn als Duitsland geen steun meer geeft."