Sprake van positief wensdenken

Snoeiharde conclusies over evacuatie Kabul: Nederland te laat gehandeld

Door RTL Nieuws··Aangepast:
© ANPSnoeiharde conclusies over evacuatie Kabul: Nederland te laat gehandeld
RTL

Nederland was totaal onvoorbereid op de machtsgreep van de taliban, de val van Kabul en de evacuatie uit Afghanistan van Nederlanders en ondersteunend personeel. De ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie hebben te afwachtend en te laat gehandeld. Die harde conclusie trekt een onderzoekscommissie die de evacuatie vanuit de Afghaanse hoofdstad Kabul in 2021 onderzocht.

De onderzoekscommissie, onder leiding van voormalig topambtenaar Maarten Ruys, beschrijft uitgebreid wat er mis ging in aanloop naar de val van Kabul en in de dagen daarna. Nederland was twintig jaar aanwezig in Afghanistan, duizenden militairen dienden in het land. Vijfentwintig Nederlandse militairen kwamen om het leven.

De Afghaanse hoofdstad viel op 15 augustus 2021. Het rapport schetst dat Nederland daar totaal door werd overvallen. De commissie oordeelt dat 'een te positief wensdenken' rondging in het kabinet en dat er 'een collectieve inschattingsfout' werd gemaakt.

Chaotisch

Door de val van de hoofdstad moesten enkele duizenden Nederlanders, medewerkers van de ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken en anderen die zich voor Nederland inzetten in Afghanistan worden geëvacueerd.

Maar de Nederlandse overheid ging in eerste instantie uit van veel minder mensen die hulp nodig hadden. De evacuatie verliep zeer chaotisch.

Kamer steunt moties van afkeuring tegen Kaag en Bijleveld om evacuatie Afghanistan
Lees ook

Kamer steunt moties van afkeuring tegen Kaag en Bijleveld om evacuatie Afghanistan

'Minister Kaag had regie moeten nemen'

Er was geen strakke regie of een gestructureerde werkwijze, schrijft de commissie. De onderzoekers wijzen daarbij vooral naar de betrokken bewindslieden. Ministers Sigrid Kaag (toen Buitenlandse Zaken) en Ank Bijleveld (Defensie) waren vooral met hun eigen terreinen bezig en hadden geen goede afstemming. Ook had Kaag meer regie moeten nemen, vindt de commissie, maar andere bewindslieden hadden haar ook die ruimte moeten geven. Ook voelde niemand in het kabinet zich eindverantwoordelijk voor tolken die voor Nederland werkten, en recht hadden op evacuatie. Kaag en Bijleveld hadden moeten praten bij wie de regie ligt, vindt de commissie, maar dat is niet gelukt. Ook premier Mark Rutte nam niet de verantwoordelijkheid dit te organiseren, concluderen de onderzoekers.

De commissie concludeert dat er te zwaar werd geleund op Amerikaanse inlichtingen, mede omdat Nederland zelf geen inlichtingen meer verzamelde in Afghanistan na het vertrek van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) aldaar.

Ambassade te weinig gesteund

De onderzoekers concluderen dat Nederland te weinig aandacht had voor wat de gevolgen waren van de militaire terugtrekking uit Afghanistan. Het was een 'collectieve inschattingsfout' dat de snelheid waarmee de Taliban Kabul innam, niet is voorzien. De voorbereiding van de evacuatie kwam te laat op gang ondanks verschillende signalen van de ambassade dat die voorbereiding wel nodig was. De ambassade begon al eind 2020 te vragen om evacuatie-opties op te stellen.

Volgens de onderzoekers werd de ambassade in Kabul te weinig gesteund in hun professionele oordeel door bewindspersonen en de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie in Den Haag. Het personeel ter plaatste schatte de situatie in als te gevaarlijk om te kunnen blijven. Maar vanuit Den Haag werd ingeschat dat de situatie nog houdbaar was. "Deze aannames kwamen niet overeen met de realiteit in Kabul", schrijven de onderzoekers.

Erkenning

Die wijzen er ook op dat daarmee meespeelde dat een debat in de Tweede Kamer de volgende dag een rol speelde en dat het voor de bewindspersonen geen aantrekkelijk vooruitzicht was om daar te melden dat er geen ambassadepersoneel meer was in Kabul.

Er was forse kritiek uit de Kamer op de evacuatie:

Keiharde kritiek Tweede Kamer op evacuatie Afghanistan

Het ambassadepersoneel op de luchthaven Kabul heeft, beschrijft het rapport, naar eigen zeggen 'de dood in de ogen gekeken'. Dat het team toch besloot te vertrekken is ten onrechte in een kwaad daglicht komen te staan, schrijven de onderzoekers. De ambassadeur verdient erkenning van de bewindspersonen van Buitenlandse Zaken en Defensie voor het besluit om toch te vertrekken.

Na de val van Kabul duurde het nog maanden voordat onder anderen tolken die voor Nederland hadden gewerkt het voor hen zeer gevaarlijke land konden verlaten. Mede onder druk van de Tweede Kamer werd de groep mensen die recht hadden op evacuatie uitgebreid. Volgens de onderzoekers maakte dat 'de evacuatie omvangrijker en complexer, omdat deze groepen nu zonder voorbereiding geëvacueerd moesten worden'.

Nog in Afghanistan

Nog ongeveer honderd mensen die recht hebben op evacuatie zitten nog in Afghanistan, meldde demissionair minister Kajsa Ollongren (Defensie) vorige maand.

Toenmalig buitenlandminister Sigrid Kaag trad af nadat tijdens een debat over de dramatische evacuatie een motie van afkeuring werd aangenomen. Een dag later volgde haar collega Ank Bijleveld (Defensie), die in eerste instantie wilde aanblijven.

Conclusies omarmen

De huidige demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot nam het rapport in ontvangst. Zij zei namens het kabinet de hoofdconclusies 'te erkennen en te omarmen'. Zij garandeerde dat het kabinet hierop verdere actie zal ondernemen. "In crises worden fouten gemaakt, soms heel erge, maar de grootste fout is hier van niet te leren."

Zij onderstreepte dat de ministeries sinds de chaotische evacuatie de crisisorganisatie te hebben verbeterd. Het kabinet zal volgens Bruins Slot binnenkort een uitgebreide reactie op het onderzoek naar de Tweede Kamer sturen.

Frits Wester: 'Heftige conclusie, maar geen verdere politieke consequenties'

"De conclusies zijn heftig maar weinig verrassend", zegt politiek verslaggever Frits Wester. "Het was bekend dat Nederland destijds geen eigen inlichtingenpositie had in Afghanistan, waardoor we helemaal afhankelijk waren van vooral de Amerikanen. Die hebben de snelle opmars van de taliban onderschat en het Afghaanse leger overschat, dat tegen de verwachtingen in geen verzet bood."

"Dat leidde ertoe dat Nederland slecht was voorbereid. Daarom heeft het Nederlandse kabinet verzuimd om met een plan voor grootschalige evacuatie van Nederlanders en Afghaans personeel dat voor de Nederlanders heeft gewerkt zoals bijvoorbeeld tolken. Dat leidde destijds al tot een hele kritische Tweede Kamer met als gevolg van het aftreden van Kaag en Bijleveld”, zegt Wester.

"De Tweede Kamer zal ongetwijfeld weer ontstemd reageren, maar dit leidt niet opnieuw tot politieke consequenties voor bewindslieden. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat de Kamer enige bescheidenheid past want de partijen die destijds de meeste kritiek hadden waren ook de partijen die vonden dat Nederland zich militair moest terugtrekken uit Afghanistan, waardoor we ook weinig zicht hadden op de interne ontwikkelingen aldaar."

Lees meer over
Sigrid KaagAnk BijleveldMinisterie van Buitenlandse ZakenMinisterie van DefensieNederlandse missie in UruzganAfghanistan