Hoe je inkomen je koffieritueel beïnvloedt: ‘We laten eerder een vakantie schieten dan onze koffie’
Nederland staat in de top 5 van de grootste koffiedrinkers ter wereld. Voor velen is koffie dan ook een vertrouwde gewoonte waar we zelden vanaf stappen, ondanks de stijgende prijzen. Consumentenpsycholoog Patrick Wessels en cultuuronderzoeker Saskia Maarse leggen uit hoe verschillende inkomensklassen hun bakkie zetten, beleven en welke rol geld daarbij speelt.
Koffie hoort er nou eenmaal bij
Uit het nationaal koffie- en theeonderzoek (2024) blijkt dat 79 procent van de Nederlanders minimaal één keer per week koffie drinkt en twee derde van deze groep drinkt het zelfs dagelijks. "Veel mensen zien koffie als een 'noodzakelijke luxe'", vertelt consumentenpsycholoog Patrick Wessels.
"Het is een kleine luxe die groot voelt. In onzekere tijden laten mensen eerder een vakantie schieten dan hun dagelijkse kop koffie of cappuccino. Koffie biedt comfort en een gevoel van controle. Dat geven mensen niet graag op."
Ook de manier waarop we koffie bereiden of consumeren zegt iets over ons. "Koffie is bovendien een vorm van zelfexpressie", zegt Wessels. “Naar een speciaal koffietentje, cappuccino met havermelk, zwarte koffie of juist een vertrouwd huismerk: het zijn keuzes die vaak méér over je identiteit vertelt dan we denken."
Status en smaak
Cultuuronderzoeker Saskia Maarse geeft aan dat koffie naast een genietmoment van de dag, ook een sociaal ritueel is voor mensen. "Het bekende 'zullen we een bakkie doen' wordt vaak als typisch Nederlands ervaren. Het versterkt daarnaast de sociale cohesie tussen mensen."
Wie meer te besteden heeft, investeert vaker in kwaliteit. Hogere inkomens schaffen vaak een geavanceerd koffiezetapparaat met luxe melkopschuimers of single-origin koffiebonen voor zichzelf en als vorm van gastvrijheid aan, legt Maarse uit. "Het draagt immers bij aan je status als je topkwaliteit koffie kunt aanbieden aan je gasten, vrienden of familie."
Koffie buiten de deur allang geen ‘luxe’ meer
Waar vroeger vooral de hogere klasse koffie buiten de deur dronk, is dat verschil de afgelopen jaren kleiner geworden. Volgens Maarse is het fenomeen 'buitenshuis koffiedrinken' het afgelopen decennia voor velen toegankelijker en aantrekkelijker geworden. "Steeds meer mensen werken 'thuis' in koffiebars, ouderen drinken hier hun vertrouwde bak koffie en studenten blokken er urenlang voor hun studie."
Koffie buiten de deur drinken is daarmee minder een statussymbool geworden en meer een onderdeel van modern, stedelijk dagelijks leven. Toch blijven er verschillen zichtbaar. "Hogere inkomens zullen sneller koffiespecialiteiten en grotere formaten bestellen, terwijl lagere inkomens veelal voor goedkopere varianten zullen kiezen."
Prijsdruk en aanpassingsgedrag
Koffie blijft ondanks prijsstijgingen populair bij zowel de lage als hoge klasse. Ruim 44 procent kiest zijn koffiebonen uit op kwaliteit, en 41 procent kiest voor een merkproduct als het gaat om koffie. Toch is merk en kwaliteit lang niet voor iedereen te betalen.
Wessels ziet dat consumenten uit de lagere klasse ook bij duurdere prijzen hun koffieritueel behouden, al dan niet aangepast. "We zien wel 'switchgedrag'. Mensen stappen bij minder budget over op huismerken of hervulbare capsules. Ook kopen ze vaker voordeel-verpakkingen en shoppen ze meer in de bonus. Men verandert de vorm, maar niet de gewoonte."
Het (on)betaalbare genietmomentje
Hoewel harde cijfers ontbreken om koffiegedrag strikt te koppelen aan inkomen, wijzen verschillende onderzoeken en observaties volgens de experts sterk in de richting van een samenhang tussen koopkracht en koffiekeuzes. Voor hogere inkomens is koffie vaker een statussymbool, voor lagere inkomens blijft het een gewoonte die met goedkopere aanpassingen behouden blijft. Maar één ding valt op: niemand lijkt bereid dat dagelijkse bakkie helemaal op te geven.
