Hoge prijzen voor boodschappen en energie blijven nog wel even. Wat nu?
De hoge inflatie blijft maar voortduren, gedreven door de hoge energieprijzen. Of die snel gaan dalen is hoogst onzeker. En dus blijft het leven waarschijnlijk nog wel even duur. Hoe zit dat en moet de politiek niet eens ingrijpen? We leggen het je uit.
In januari bereikte de inflatie een nieuw record. In vergelijking met de eerste maand van 2021 werd het leven 6,4 procent duurder. De grote boosdoener zijn de hoge energieprijzen. Voor iedere 100 euro die je vorig jaar kwijt was aan boodschappen en energie, ben je nu 106,40 euro kwijt. Zo snel stegen de prijzen voor het laatst in 1982, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Vier vragen en antwoorden.
1. Blijft de inflatie op dit niveau, of zullen de prijzen ook weer dalen?
Er werd lang vanuit gegaan dat de onrust op de energiemarkt wel weer voorbij zou gaan. Als de winter voorbij is en de extra behoefte weer luwt, dan zakken de energieprijzen ook weer, zo werd gedacht. En dat drukt meteen de inflatie. Kortom, geen reden tot al te grote zorgen, zeiden politici en veel economen.
Die theorie kan misschien wel de prullenbak in. Zo zei Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, hoewel hij denkt dat de inflatie over heel 2022 mogelijk boven de 4 procent zal uitkomen. Ter vergelijking: in 2021 kwam de inflatie uit op 2,7 procent op jaarbasis.
De belangrijkste reden is dat de energieprijzen nog wel even hoog zullen blijven. De onrust op de energiemarkt die voor hogere prijzen zorgt is namelijk nog niet voorbij, schreef minister Sigrid Kaag (Financiën) onlangs aan de Tweede Kamer.
De onrust wordt onder meer veroorzaakt door het conflict rond Oekraïne, waar een grote Russische troepenmacht aan de grens staat. Door de oorlogsdreiging wordt nu al flink gas en olie gehamsterd door handelaren, uit angst dat de prijzen nóg verder zullen stijgen als de situatie écht uit de hand loopt.
2. Wie worden het hardst geraakt?
Terug naar Nederland. Weliswaar merkt iedere Nederlander dat het leven duurder is geworden, maar heel veel huishoudens hebben dankzij de coronacrisis een flinke buffer om dit op te vangen, meldt Kaag.
Omdat er vanwege de coronamaatregelen heel veel niet kon of mocht, werd er 22 miljard euro extra gespaard, meldde ING eerder. Van dat extra spaargeld is het grootste deel terechtgekomen bij gezinnen die toch al weinig geldzorgen hadden.
En juist de huishoudens waar al risico op armoede is, zijn extra kwetsbaar voor stijgende prijzen. Zij hebben namelijk geen spaarpot om op terug te vallen.
Het gaat vooral om mensen met een uitkering: mensen in de bijstand, een arbeidsongeschiktheids- of ziektewetuitkering en de brede groep werkende armen, vertelt Roeland van Geuns. Hij is lector armoedeinterventies aan de Hogeschool van Amsterdam.
Het is de groep waarvan het inkomen maar mondjesmaat stijgt. De bijstandsuitkeringen stegen vorig jaar met ongeveer 1,5 procent, de inflatie kwam over het hele jaar uit op 2,7 procent, geeft Van Geuns als voorbeeld. Daar zit dus een flink gat aan koopkrachtverlies tussen. "Terwijl die groep eigenlijk al niet meer rond kan komen."
"Mensen met zo'n laag inkomen moeten eerder moeilijke afwegingen maken. Kan ik met het geld rondkomen, hoe moet ik dat van dag tot dag doen?"
"Mensen met zo'n laag inkomen moeten eerder moeilijke afwegingen maken", legt hij de gevolgen van de hoge inflatie uit. "Die moet aan het begin van de week afwegen: kan ik rondkomen, hoe moet ik dat van dag tot dag doen?"
"Dit kunnen we niet lang laten voortduren", zegt Van Geuns. Want het leidt tot betalingsachterstanden en schulden. En dat zorgt weer voor steeds meer stress en andere problemen bij huishoudens 'aan die onderkant'. "Er zal dus iets aan moeten gebeuren."
3. Wat gaat de overheid doen?
Voorlopig nog even niets. Iedereen compensatie geven, zoals gebeurde met het verlagen van de energiebelasting, zit er niet in.
Omdat de inflatie iets is waar het hele land last van heeft, is 'volledige compensatie voor iedereen' niet mogelijk, meldt Kaag. Dat zou er onder andere voor kunnen zorgen dat de rekening voor deze compensatie bij toekomstige generaties terechtkomt, waarschuwt zij.
Een verlaging van de btw bijvoorbeeld, zoals nog wel eens wordt geopperd, kost de schatkist geld. En van zo'n maatregel profiteren niet alleen diegenen die het echt nodig hebben, maar ook mensen die het helemaal niet zo zwaar hebben.
Kortom, als het kabinet toch besluit om in te grijpen, dan wil het dat doen met maatwerk en 'binnen de budgettaire kaders'. Dat wil zeggen dat er geen extra geld voor uitgetrokken zal worden.
Stel dat het kabinet überhaupt iets wil doen, dan zal dat op z'n vroegst waarschijnlijk pas volgend jaar zijn. Allereerst wil Kaag de raming afwachten van het Centraal Planbureau, dat het kabinet op financieel gebied adviseert. Deze komt op 9 maart en op basis daarvan maakt het kabinet de voorjaarsnota.
Bij die raming komt het kabinet met plannen voor hulp aan groepen die er 'significant' op achteruit dreigen te gaan, tijdens de gehele regeerperiode van dit kabinet.
4. En de Europese Centrale Bank dan, kan die niets doen?
Zorgen dat prijzen niet te hard stijgen is immers de belangrijkste van de Europese Centrale Bank (ECB). Die streeft naar een inflatie van rond de 2 procent. Dat is precies een mooie balans tussen een gezonde groei van de economie, zonder dat het leven in een al te rap tempo duurder wordt.
Een manier om de inflatie te beteugelen is het verhogen van de rente. Dat maakt lenen duurder, waardoor er vanzelf minder geld wordt uitgegeven door burgers en bedrijven. Dat zorgt er vervolgens weer voor dat de prijzen minder hard stijgen.
De ECB wil de rente alleen nog niet verhogen tot nu toe. De druk om dit te doen wordt wel steeds groter. En vorige week meldde de centrale bank zelf ook dat het wel ziet dat de inflatie toch langer hoog blijft dan zij dachten.
Of de ECB gaat ingrijpen, daar heeft het alleen nog geen besluit over genomen. Daarvoor wil het de ramingen in maart afwachten.