Veel meer geld naar Europese defensie: 'Tien dagen geleden nog ondenkbaar'
De Russische invasie in Oekraïne heeft voor een ongekende kentering gezorgd in hoe er in Europa wordt gedacht over hoeveel geld we over hebben voor defensie. Ook Nederland koerst af op een fors hoger defensiebudget. "Het is opvallend hoe snel dit is gegaan."
De blijdschap was in december groot bij het ministerie van Defensie toen duidelijk werd dat de Nederlandse krijgsmacht er van het nieuwe kabinet structureel 3 miljard euro per jaar bij kreeg.
Nog geen drie maanden later ziet de wereld er plotseling heel anders uit door de oorlog in Oekraïne. En klinkt de oproep in de Nederlandse politiek steeds luider om nog meer geld te investeren in onze veiligheid.
Bundeswehr krijgt 100 miljard
Daarin staat Nederland zeker niet alleen. Duitsland trekt 100 miljard euro extra uit voor de eigen krijgsmacht, een historische ommekeer voor de verwaarloosde Bundeswehr. De speech waarin de Duitse bondskanselier Olaf Scholz zondag de investering bekendmaakte in het Duitse parlement gaat de geschiedenisboeken in. Ook de Italiaanse premier Mario Draghi noemde de Russische dreiging een 'stimulans om meer in defensie te investeren dan we ooit hebben gedaan' en kreeg een daverend applaus.
"Dat is de schok van nu", zegt Frans Osinga, bijzonder hoogleraar Oorlogsstudies aan de Universiteit Leiden. "Het is opvallend hoe snel deze kentering is gegaan. Dit zijn zaken die tien dagen geleden nog ondenkbaar waren."
Volgens Osinga is dat voor een groot deel te begrijpen. "Europese leiders waren geschokt en geschrokken door Poetins annexatie van de Krim in 2014, maar ze kwamen zelf net uit een economische crisis. De politieke prioriteit lag niet bij veiligheid. Maar de inval van een heel land is wel even iets anders. Vandaar de schok."
De ettelijke extra miljarden naar defensie zijn goed nieuws voor de industrie, legt Frederieke Hegger uit in onderstaande video:
NAVO-norm
De Franse president Macron hamerde al ver voor de invasie in Oekraïne op meer geld naar Europese defensie. Hij wil zelfs een Europese flitsmacht om zelf in te kunnen grijpen bij conflicten. Frankrijk haalde in 2020 voor het eerst de zogeheten NAVO-norm: waarbij een land minstens 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) uitgeeft aan defensie.
Ter vergelijking: Nederland stijgt bij de huidige investeringen in 2024 naar 1,85 procent van het bbp, wat ook het EU-gemiddelde is. Ook grotere Europese landen zoals Italië en Spanje zitten nog onder de norm. Tot teleurstelling van de VS, dat vindt dat het land onevenredig veel moet betalen aan de NAVO, die wordt gefinancierd door bijdragen van de 30 leden.
Goede beurt maken
"Politiek maken we een goede beurt als we ons op de NAVO-norm vastleggen", zegt defensie-expert Ko Colijn. "Dat zullen de Amerikanen fijn vinden." Ook hij is onder de indruk van de Duitse omslag. "Die eenmalige 100 miljard is alleen al anderhalf keer zo veel als Duitsland of Rusland nu per jaar structureel uitgeven, dus het betekent veel."
Toch zal het nog wel even duren voordat we daar iets van merken. Investeringen in defensie hebben een bovengemiddelde aanlooptijd, zegt emeritus hoogleraar internationale betrekkingen Colijn. "We zullen er wat betreft grote wapensystemen voor 2030 niet veel van merken, denk ik. In die zin zijn we veel te laat."
"Politiek maken we een goede beurt als we ons op de NAVO-norm vastleggen."
'Achteraan de rij'
Al zijn er verschillen tussen landen. Colijn: "Duitsland kan er meteen munitie, vliegtuigen en schepen van kopen. De wachttijden zijn daar korter dan in Nederland dat, op de scheepsbouwsector na, nauwelijks een eigen wapenindustrie heeft. Nederland moet alles in het buitenland bestellen en staat daar in principe achteraan de rij."
Investeren in nieuwe tanks, fregatten en vliegtuigen? Het zou een opvallende koerswijziging betekenen voor het Nederland leger, dat in 2015 nog zo'n tekort aan munitie had dat militairen zelf 'pang-pang' moesten roepen bij oefeningen.
Defensie verkeert door jarenlange zware bezuinigingen in een erbarmelijke staat. Bezuinigingen die bij lange na niet hebben opgeleverd wat de bedoeling was, bleek vorig jaar uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer.
Commandant der Strijdkrachten Onno Eichelsheim heeft er meermaals op gewezen dat naast materieel ook moet worden geïnvesteerd in het aantrekken van mensen. Dit tekort staat net als het tekort aan middelen, voorraden en ondersteuning ook aangegeven in zogeheten Defensievisie 2035, waarin in staat welke dreigingen de krijgsmacht verwacht.
"Daaruit blijkt dat 3 miljard eigenlijk niet genoeg is om daadwerkelijk de capaciteitsuitbreiding te verkrijgen die nodig is gezien de nieuwe veiligheidspolitieke context", zegt hoogleraar Osinga. "Zeker als we in Nederland serieus werk willen maken van de afschrikkingstrategie van de NAVO. Het gaat niet langer om vredesoperaties zoals in Afghanistan en Mali. We leven echt in een ander tijdsgewricht."