Wat denken 'gewone mensen' van klimaatverandering?

Dat vroeg lezer Chris zich af. En laat er nu net dit jaar een grootschalige enquête zijn uitgevoerd over de publieke opinie over klimaatverandering in 192 landen, door Yale University in samenwerking met Meta, het moederbedrijf van Facebook (zie grijs kader voor toelichting).

En daaruit blijkt: gemiddeld is zo’n drie kwart van de ondervraagden wereldwijd bezorgd over klimaatverandering. Uitschieter naar beneden zijn de landen in het Midden-Oosten: daar maakt men zich het minst zorgen. Dat heeft wellicht te maken met de economische afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Wat opvalt is dat binnen Europa Nederlanders het minst bezorgd zijn (61% van de ondervraagden), op de Noren na (54%). Dat kun je goed zien in de figuur hieronder.

Van de Europeanen maken inwoners van de warme landen rond de Middellandse Zee zich het meeste zorgen over de gevolgen van het veranderende klimaat. Begrijpelijk als je de hittegolven en bosbranden ziet waaraan die landen worden blootgesteld.

Dat de Noren - net als de Zweden en Finnen - zich minder zorgen maken dan de gemiddelde Europeaan zal ook geen verrassing zijn. Door hun koude klimaat zijn ze minder kwetsbaar voor klimaatverandering. Al geldt dat weer niet voor de Arctische ecosystemen, die juist wel heel gevoelig zijn.

Nederland is kwetsbaar

Dat Nederlanders zich in vergelijking met de meeste andere landen weinig zorgen maken is opvallend: als laaggelegen, dichtbevolkte delta is ons land juist relatief kwetsbaar voor zeespiegelstijging en overstromingen. Ook op de vraag of klimaatverandering een bedreiging vormt voor de komende 20 jaar of leed zal toebrengen aan toekomstige generaties reageren de Nederlanders laconieker dan de meeste andere inwoners van Europa.

Nu denk je wellicht: wij zijn toch de veiligste delta van de wereld, met onze dijken, duinen en Deltawerken? "Ja, we zijn ook veilig in Nederland", zegt Marjolijn Haasnoot van Deltares. "Maar de valkuil van goed waterbeheer is dat we ons niet goed realiseren dat we ook heel kwetsbaar zijn. En dat die kwetsbaarheid toeneemt met verdergaande klimaatverandering."

Zeespiegeloptimisten

Dat wordt beaamd door Simon Richter, die als professor aan de University of Pennsylvania de culturele aspecten van de klimaatcrisis bestudeert. Het feit dat wij heel veilig, maar tegelijk ook heel kwetsbaar zijn noemt hij de Nederlandse paradox. Nederlanders zijn in het algemeen zeespiegeloptimisten, zegt hij, die cultureel en mentaal niet zijn voorbereid op de verstrekkende gevolgen van zeespiegelstijging.

Kloof tussen wetenschap en maatschappelijk debat

Het is duidelijk dat er een flinke kloof ligt tussen de wetenschappelijke inzichten en hoe het brede publiek er over denkt. Terwijl klimaatwetenschappers het erover eens zijn dat mensen de oorzaak zijn van de huidige klimaatverandering, heeft maar ongeveer de helft van de Nederlandse burgers dat beeld. Daarmee zitten we in de Europese middenmoot, maar in andere delen van de wereld is dat percentage nog lager.

De groep mensen die meent dat het klimaat niet verandert of dat het niet door de mens komt, maar door de natuur is met 13 procent niet heel groot. Een derde denkt dat de mens en de natuur in ongeveer even grote mate bijdragen aan klimaatverandering. Beide stellingnames staan in contrast met de wetenschappelijke inzichten, waaruit blijkt dat natuurlijke factoren nauwelijks een rol van betekenis spelen bij de huidige opwarming van de aarde.

Het is overigens niet de eerste keer dat het tijd kost voordat wetenschappelijke inzichten erkend worden door het brede publiek. Zo duurde het tot diep in de achttiende eeuw voordat burgers accepteerden dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom, lang nadat daarvoor de basis was gelegd door onder andere Copernicus en Galilei, die dat al aantoonden in de zestiende en zeventiende eeuw.

Een groot verschil met toen is natuurlijk dat nu belangrijke beleidsbeslissingen moeten worden genomen mede op basis van wetenschappelijke kennis en inzichten. Des te belangrijker is het dat 'gewone burgers' begrijpen hoe het zit.

Maatschappelijke tegenstellingen

Uit de enquête van Yale en Meta blijkt dat er flinke verschillen - maar zeker ook overeenkomsten - zitten tussen landen in hoe er tegen klimaatverandering en klimaatbeleid wordt aangekeken. Maar ook binnen een land als Nederland zijn er natuurlijk variaties daarin.

Dat wordt bijvoorbeeld duidelijk uit onderzoek dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) twee jaar geleden deed onder 3648 Nederlanders. Daaruit blijkt dat het "vooral hoogopgeleiden, jongeren, vrouwen en stedelingen zijn die de klimaatverandering als een groot probleem zien, zich er zorgen over maken, en klimaatbeleid door de overheid belangrijk vinden".

Dat dit maatschappelijke tegenstellingen oplevert, wordt duidelijk bij vragen naar het klimaatbeleid in het CBS-onderzoek: 42 procent van de ondervraagden vindt dat het beleid niet ver genoeg gaat, terwijl 22 procent de aandacht voor klimaatverandering juist overdreven vindt.

Achtergrond van de enquete door Yale en Meta

De enquête die we hierboven aanhalen is in maart/april 2022 uitgevoerd door Yale University in samenwerking met Meta, het moederbedrijf van Facebook. Belangrijke noot hierbij: dat platform werd gebruikt om de enquête af te nemen, waardoor laaggeletterden en mensen met een laag inkomen waarschijnlijk ondervertegenwoordigd zijn. In Nederland hebben 978 mensen de vragenlijst ingevuld; wereldwijd waren het er meer dan 100.000.