Een thuistest voor je vruchtbaarheid? Niet waterdicht, wél meer inzicht

In het kader van de Week van de Vruchtbaarheid nemen we deze week een aantal aspecten van het zwanger worden (of het niet lukken daarvan) onder de loep. Maar wat als je nog geen kinderwens hebt, maar wél wilt weten hoe het ervoor staat? Ondernemer Anne Marie Droste liep tegen die vraag aan rond haar 30e verjaardag en besloot vervolgens om het antwoord zelf op de markt te brengen.

De tijd tikt

'Een slimme meid begint op tijd', zei één van de gynaecologen tegen mij over vruchtbaarheid bij vrouwen. Want hoewel steeds meer vrouwen studeren, carrière maken en daarmee ook later aan kinderen willen beginnen, gaan onze eierstokken op een gegeven moment met pensioen. Niet zo gek misschien, na zoveel jaar trouwe dienst. Maar wel jammer dat de tijdlijn van vrouwen steeds minder gelijkloopt met die van haar reproductieve organen.

Die mismatch kan voor wrijving en vraagtekens zorgen, merkte Anne Marie Droste (31) toen ze 30 werd. Na vier jaar keihard werken in het buitenland, wilde ze eigenlijk heel graag haar baan in Singapore opzeggen en op wereldreis met haar vriend. Klinkt als een zalig plan, maar toch hoorde ze vanuit haar omgeving ook andere geluiden. Want als je 30 bent, wordt het dan niet júíst tijd voor wat meer vastigheid? Een paar goede wortels in de grond en misschien zelfs tijd voor een kleine spruit?

"Ik wilde eerlijk gezegd liever op wereldreis", vertrouwt Droste me toe, "maar ik werd wel aan het denken gezet. Je wordt toch een beetje opgejaagd van dat soort vragen. Moet ik nu kinderen krijgen? Is dit dan het moment?" Om daar antwoord op te krijgen, besloot ze op onderzoek uit te gaan en zo kwam ze erachter dat 27 procent van de hoogopgeleide vrouwen kinderloos blijft. "Dat vond ik toch best veel, maar ik dacht ook: misschien zijn dit wel hele vrijgevochten vrouwen, die helemaal geen kinderen willen." Hoewel dat zeker geldt voor sommige vrouwen, zijn er ook genoeg die daar anders over denken. "Als je 45-jarige vrouwen zonder kinderen vraagt waar ze spijt van hebben, antwoordt 60 procent dat ze spijt hebben dat ze niet eerder begonnen zijn aan kinderen." Dat percentage vond ze confronterend. "Als ik nog een paar jaar mijn kop in het zand steek en lekker blijf afwachten, kan ík dat ook zijn over een paar jaar."

Standaardtest bij de huisarts

En wat doe je als je vragen hebt over je lijf? Dan ga je naar de huisarts. In het geval Droste was dat een huisarts in Singapore. "Ik vroeg hem: 'Kunt u mij vertellen of ik in de categorie vrouwen zit die na haar 40ste nog vruchtbaar is of moet ik haast maken?'. Dat kon hij niet voorspellen, want vruchtbaarheid heeft uiteindelijk álles te maken met de interactie tussen zaadje en eitje." En hoewel dat inderdaad waar is, werd Droste toch niet helemaal met lege handen naar huis gestuurd. De huisarts bood haar aan om een serie testen te doen die een risicoprofiel schetsen over de meest voorkomende oorzaken van verminderde vruchtbaarheid.

"Zo'n test is absoluut niet hetzelfde als een babygarantie", benadrukt Droste. "Maar toch vond ik het een nuttig startpunt. Ik heb de test gedaan en ben er zo achter gekomen dat ik een relatief lage hoeveelheid eitjes heb. Wil je dat omzetten in cijfers, kun je het 't beste vertalen als volgt: met een gemiddelde hoeveelheid eitjes is de kans dat je vóór je 45ste in de overgang gaat 10 procent. Met mijn hoeveelheid eitjes is die kans een stukje groter, namelijk 30 procent. Daaruit kan ik opmaken dat, als ik inderdaad kinderen wil, het voor mij niet heel verstandig is om te wachten tot ik 40 jaar ben. Daar kan ik rekening mee houden."

Eerst een jaar proberen

Na de test besloot Droste de uitslag ook met haar vriendinnen in Nederland te delen. "Ik was wel benieuwd: hoe zit dat bij jullie?" Zij konden er niet over meepraten, want zo'n bloedonderzoek wordt in Nederland pas gedaan als je al twaalf maanden hebt geprobeerd om zwanger te worden. "Dat verbaasde me eigenlijk", vertelt Droste. "We hebben zo'n redelijk, betaalbaar en toegankelijk zorgstelsel in Nederland, maar als je een jonge vrouw bent die haar toekomst wil plannen, dan is er eigenlijk niets mogelijk." Dat vond ze een raar concept.

"Het effect van of en wanneer jij kinderen krijgt, heeft impact op je leven, op je werk en op je financiële toekomst, met name als vrouw", vervolgt Droste. En daar slaat ze een belangrijke spijker op de kop. Want een gezin is vaak een bepalende factor in de keuze om wel of niet parttime te werken, om maar iets te noemen. Droste: "Onze carrières zijn overwegend succesvoller als we later een partner vinden en kinderen krijgen. Maar hoe laat is té laat?" Op dat punt gaat het een beetje schuren.

Eén test, vier risicofactoren

Precies daarom is elk beetje informatie en inzicht meer dan welkom, denkt Droste. Zij besloot daarom in het gat te springen wat de huisarts in Nederland nog laat liggen. In ieder geval als het gaat om preventief onderzoek. "Nadat mijn vriend en ik terugverhuisden naar Nederland, ben ik gaan onderzoeken of vrouwen thuis een bloed test kunnen doen, die hetzelfde inzicht geeft als ik kreeg bij de huisarts." En zo werd Grip Fertility geboren. "Van tevoren vul je een vragenlijst in online, over je cyclus en of je medicatie of anticonceptie gebruikt. Zo weten wij wat we wel en niet kunnen testen."

Er zijn vier risicofactoren waar Grip op test: PCOS, tegenlichaampjes van een oude chlamydia-infectie, schildklierwerking en de laatste is de hoeveelheid eitjes. "Van deze risico's komt PCOS het meeste voor, naar schatting bij 10 tot 20 procent van de vrouwen", legt Droste uit. Met dit syndroom kan je wel zwanger worden, maar heb je minder vaak een eisprong – en dus minder vaak kans op bevruchting. En ook chlamydia is niet zeldzaam. "Dat kan ervoor zorgen dat je eileiders blokkeren, en dat daardoor de zaadcellen niet bij het eitje kunnen komen." Een schildklierafwijking verhoogt de kans op een miskraam, dat komt doordat het embryo zich niet goed kan hechten aan de baarmoederwand. "En als laatste maakt de test een schatting of je kans hebt om eerder in de overgang te raken", zegt Droste. "Dat doen we door te testen op AMH (Anti-Müller-Hormoon), dat correspondeert namelijk met het aantal eitjes dat je hebt." Je hebt de meeste eitjes wanneer je zelf nog in de baarmoeder zit, en vanaf het moment dat je ongesteld wordt, gaan er iedere maand duizenden potentiële eitjes verloren.

We kennen ons lichaam niet

Voor de hoeveelheid eitjes gebruikt Droste graag de metafoor van een grote vrieskist. "In die vrieskist zit de complete voorraad, en iedere maand worden er met een grote schep een enorme hoeveelheid eitjes op het aanrecht gelegd. Daar werken de hormonen LH en FSH als een soort föhn op die eitjes, in de hoop dat er wat 'ontdooit' en daarmee klaar staat om te springen." Je gaat in de overgang als de vrieskist leeg is en de eitjes op zijn. "Maar ons lichaam is zó slim, dat het aantal eitjes dat iedere maand uit de vriezer wordt geschept, afhankelijk is van hoeveel eitjes je nog in totaal hebt." Wanneer het einde in zicht komt, zullen er misschien geen duizend, maar honderd eitjes op het aanrecht worden gelegd. "Als we dat ook terugzien in de AMH-waarde, kunnen we dus een schatting maken dat jouw vriezer minder goed gevuld is dan gemiddeld. Zoals bij mij ook het geval is." Je kan die waardes ook vertalen naar de kans om zes te gooien met een dobbelsteen, zegt Droste. "Die AMH-waarde zegt iets over je reproductive window: als je voor een eisprong zes moet gooien, laat deze waarde zien hoe vaak je mag proberen om zes te gooien."

De test is geen vruchtbaarheidsvoorspeller: een waterdichte voorspelling bestaat niet, benadrukt Droste. Maar je kan wel een aantal risico's herkennen of uitsluiten. En daar vervolgens op acteren. "Tegen schildklierproblemen kan je heel makkelijk medicijnen slikken, en als je wéét dat je PCOS hebt, kun je bij een kinderwens ook eerder naar de dokter stappen voor hulp." En als je weet dat je gemiddeld minder eitjes hebt, kan je ervoor kiezen om eitjes te laten invriezen. Al kost dat in Nederland nog een forse 4.000 euro. "Ik denk dat we met Grip aandacht vragen voor een groter probleem: we weten veel te weinig over hoe ons lichaam werkt."

Een arts zal misschien adviseren dat eerder altijd beter is, maar dat maakt het nog niet concreet, denkt Droste. "Voor heel veel mensen is het helemaal niet haalbaar om voor hun 25ste al te baren, en als lesbisch stel sta je sowieso al voor meer uitdagingen als je zwanger wilt worden. Misschien wil je dan juist op tijd voorbereid zijn op je kansen." Daarom moeten we misschien toch nadenken over andere methoden om mensen hierin te begeleiden.

Een vingerprik vanuit huis

Met Grip Fertility probeert ze daar een eerste stap in te zetten. Al is het maar om mensen aan het denken te zetten. Als je de test krijgt thuisgestuurd, zit daar een lancetje in waarmee je jezelf prikt. "Er moeten zeven tot tien druppels in het buisje komen voordat je het kan opsturen naar het laboratorium", legt Droste uit. "En wij werken samen met het grootste lab van Europa, waar ook veel ziekenhuizen hun bloedtesten laten doen, de uitslag doet dus niet onder voor een test in het ziekenhuis." Nadat het bloed is geanalyseerd, krijg je via e-mail toegang tot jouw resultaten. "En die bespreek je vervolgens in een video call met een van de dokters waar wij mee samenwerken." Die zijn vaak nog in opleiding, maar kunnen net wat meer duiding geven bij de uitslag. "En deze dokters zijn allemaal geïnteresseerd in vrouwelijke voortplantingsgeneeskunde."

Droste lanceerde het bedrijf in maart en krijgt veel goede reacties so far. Sommige klanten hadden een vaag vermoeden omdat hun cyclus niet regelmatig is, of ze hebben een moeder die vroeg in de overgang ging. Zij hoeven niet af te wachten, maar krijgen nu een stukje controle. "Onze generatie wil haar lichaam beter begrijpen, dat zie je ook aan het feit dat steeds meer vrouwen kritische vragen stellen over het gebruik van hormonale anticonceptie." En Droste ziet ook klanten die wel al een kinderwens hebben, maar na drie maanden proberen meteen het gevoel hebben dat er iets mis is. "Als het binnen een paar maanden niet lukt, betekent dat echt niet dat er een probleem is. Maar mentaal is het hartstikke moeilijk. 'Adem in, adem uit', zou ik dan willen zeggen."

Niet alles hoeft maakbaar te zijn, maar meer inzicht is wel wenselijk. Dat voelt als een stukje controle. Misschien is het wel goed dat meer vrouwen hier actief naar zoeken. "Je mag je hele salaris vergokken, je toekomst laten voorspellen door een waarzegster, dan is een beetje inzicht in je lijf en vruchtbaarheid helemaal niet zo gek. Het moet alleen wel goed uitgelegd worden."

In hoeverre zijn deze tests betrouwbaar? De test werkt hetzelfde als de bloedtest die in het ziekenhuis wordt gebruikt bij vruchtbaarheidsonderzoek. "Het enige wezenlijke verschil is dat je test met een vingerprik." Om te controleren of die uitslagen net zo betrouwbaar zijn, hebben Droste en haar collega's een groep mensen beide manieren van testen laten doen. "De uitslagen kwamen met elkaar overeen." Vruchtbaarheid blijft complex, maar Droste verwacht dat er in de komende tien jaar veel terrein wordt gewonnen. "Een AMH-test is nu misschien nog geen absolute voorspeller, maar het geeft wel een stukje inzicht en regie aan vrouwen. En het is een conversation starter of dat nou met jezelf, je partner of een arts is."