Als de rollen omdraaien: zorgen voor je ouders
Vroeger zorgden je ouders voor jou, maar met de loop der jaren draaien de rollen vaak om. Hoe is het om je als kind verantwoordelijk te voelen voor je vader of moeder? Ingrid en Jolanda zijn jarenlang mantelzorger voor hun moeder (geweest) en vertellen over de moeilijke én mooie momenten.
Annie (84), de moeder van Ingrid Keestra (50), heeft al dertien jaar Alzheimer.
Ingrid: "Mijn moeder had al maanden geen goede zin uitgesproken en liet letterlijk haar hoofd hangen, toen ze tijdens een muziekvoorstelling in het verpleeghuis plotseling een bekend liedje hoorde. Ze veerde op, keek me aan en zong foutloos een heel couplet mee. Een ontzettend bijzonder moment, alsof er in haar hoofd ineens een laatje van vroeger openging."
Ingrids moeder heeft Alzheimer in een vergevorderd stadium. "Ik kan geen gesprek meer met haar voeren, ze weet niet meer wie ik ben. Omdat ook haar benen niet meer worden aangestuurd, zit ze in een rolstoel. Ik maak contact met haar via muziek, of door haar aan te raken: we zitten hand in hand, we knuffelen of ik smeer haar handen en gezicht in met crème." Het lukt Ingrid niet altijd om tot haar moeder door te dringen, maar als het wel lukt, geeft haar dat een heel fijn gevoel. "Dan zie ik weer heel even mijn moeder."
Thuiszorg
Het begon met kleine dingen: Ingrids moeder vergat welke boodschappen ze nodig had, of welke rekening ze nog moest betalen. Daarom ging Ingrid eerst nog met haar moeder mee naar de winkel, maar al snel nam ze samen met haar vader, zus en tante veel dingen helemaal over. “De dinsdag reserveerde ik voor mijn moeder. Koken, koffie zetten, haren wassen: ze had overal hulp bij nodig. Mijn vader was toen ook al in de zeventig, voor hem werd het ook steeds zwaarder. Omdat ik niet in de buurt woon en ook nog drie dagen werk als marketingadviseur, hebben we toen thuiszorg ingeschakeld om haar ‘s ochtends te helpen.”
Later ging Ingrids moeder naar de dagbesteding, maar toen ze 's nachts door het huis ging lopen, hebben ze haar vier jaar geleden, met heel veel pijn in hun hart, laten opnemen in een verpleeghuis. "Daar wordt ze nu goed verzorgd, maar de dag dat we haar wegbrachten, was de rotste dag van mijn leven."
Rouwproces
"Heel geleidelijk heb ik afscheid moeten nemen van de vrouw, de moeder die ik kende. Zeker in het begin heb ik daar enorm om gehuild. Het is een rouwproces, terwijl ze nog leeft. Toch wen je ook daar aan. Vroeger dacht ik dat ik het vreselijk zou vinden als ze me niet meer zou herkennen, maar nu het zover is, valt het me toch minder zwaar. Ik ben nu blij met heel kleine dingen, een blik, een knikje. Dan voel ik me weer even haar kind. Bijzonder hoe veerkrachtig je toch kunt zijn, als je geen keuze hebt."
Maar loslaten doet Ingrid haar moeder niet: nog steeds is ze elke dinsdag bij haar. "Ik zorg dat ze er goed verzorgd bijloopt, ik koop nieuwe kleren en lak soms haar nagels. Zo behoudt ze haar waardigheid, dat vind ik belangrijk. Ik vind het fijn dat ik dat als dochter voor haar kan doen. Onze moeder-dochterliefde blijft immers altijd bestaan."
'Mijn moeder voelde zich zo schuldig dat wij voor haar moesten zorgen dat ze nog depressiever werd'
Jolanda Zuydgeest (56) zorgde jarenlang intensief voor haar depressieve moeder Ria (destijds 89).
Jolanda: "Mijn moeder kon op het laatst absoluut niet meer alleen zijn, maar we hebben een gezin van negen kinderen. Volgens de huisarts konden we de zorg voor haar daarom prima verdelen. In theorie klopte dat, in de praktijk lag het anders. Drie van mijn broers voelden zich niet geroepen en de vierde was zelf ook ziek, waardoor alles op de schouders van de overige vijf kinderen kwam. Daar heeft mijn moeder zich ontzettend schuldig over gevoeld, waardoor ze nog depressiever werd."
Depressieve gedachten
Eén van Jolanda’s broers woonde vroeger in huis bij haar moeder, die door ernstig beven veel zorg nodig had en bovendien een verleden had met depressies. Hij hielp haar met eten en drinken en zorgde voor wat levendigheid in huis. Toen Jolanda’s broer plotseling met hartproblemen voor langere tijd in het ziekenhuis belandde, keerden haar moeders depressieve gedachten in volle hevigheid terug. Daarom maakten ze met alle andere broers en zussen een rooster, zodat er elke dag iemand bij haar was.
Dat was hard nodig: haar moeder probeerde meerdere keren zelfmoord te plegen, bijvoorbeeld door op het balkon te klimmen of bovenaan de trap te gaan staan. "Ze was lichamelijk te zwak om erin te slagen, maar al snel moesten we haar dag en nacht in de gaten houden. Daarom besloten mijn zussen en ik om de beurt bij haar te gaan slapen, maar mijn broers weigerden dat. Dat konden ze niet combineren met hun werk en gezin, zeiden ze. Dat ik ook werkte en een gezin had, deed er blijkbaar niet toe. Ik vond dat het mijn plicht was om voor mijn moeder te zorgen, zoals ze ook altijd voor ons had gezorgd."
Echte oma
Jolanda is het jongste kind, ze scheelt veertien jaar met haar oudste zus. "Met mijn moeder had ik een speciale band: mijn oudste dochter werd geboren toen mijn vader net was overleden. Ook toen was mijn moeder depressief, maar mijn dochter heeft haar daar uit geholpen, zei ze altijd. Ze was een echte oma: ze paste elke week op en ging met ons mee op vakantie. We waren echt moeder en dochter, heel hecht. Ik vond het fijn als ze trots op me was en vroeg haar nog regelmatig om raad. Dat ze door de depressie zo ‘onbereikbaar’ werd, vond ik heel moeilijk. Eigenlijk heb ik toen al afscheid moeten nemen van mijn moeder."
'Ik kan me gewoon niet voorstellen dat je als kind je moeder zó in de steek laat'
Uiteindelijk liet Jolanda haar moeder opnemen in een verpleeghuis. Ook daar bleef Jolanda haar opzoeken, om haar moeders dag een beetje te kleuren. "Maandag was mijn vaste dag en vaak ging ik ook in het weekend, of als een van mijn zussen niet kon. Ik wilde gewoon niet dat ze alleen zat. Het doet me nog steeds pijn dat we haar, ondanks onze goede zorgen, niet meer gelukkig hebben kunnen maken: uiteindelijk is ze van ellende en heimwee overleden."
Gebroken
Door de ruzies over de mantelzorg, hebben Jolanda en haar zussen gebroken met drie van hun broers. Het komt nooit meer goed, zegt Jolanda. "Ik kan me gewoon niet voorstellen dat je als kind je moeder zó in de steek laat, na alles wat ze voor jou heeft gedaan."
Meer lezen? Jolanda en Ingrid schreven allebei een boek over hun ervaringen.
Zorgen voor je ouders kan heel zwaar zijn, zeker in combinatie met werk, gezin en je sociale leven. Hoe zorg je ervoor dat je er zelf niet aan onderdoor gaat? En hoe ga je om met de nieuwe rolverdeling? Familietherapeut Marion Eikelenboom van www.familietherapieamersfoort.nl geeft advies.
"Het hangt er helemaal vanaf op welke manier en op welke leeftijd je ouders hulpbehoevend worden. Als dat geleidelijk gaat, groei je daar samen in. Maar als het van de één op andere dag gebeurt, vraagt het veel aanpassingsvermogen, van beide kanten. Als de rollen omdraaien, vindt eigenlijk een soort rouwproces plaats. Je neemt afscheid van de verhoudingen die je zo lang hebt gekend. Als het nog kan, zou je met je vader of moeder foto’s van vroeger kunnen bekijken, of dingen kunnen bespreken die je nog wil weten. Op die manier maak je het rouwproces bewuster mee."
Passend geven
"Als het gaat om zorgen voor je ouders, is ‘passend geven’ een mooie term. Dat betekent dat je op zo’n manier zorg geeft, dat je zelf niet op raakt. Veel mensen vinden het moeilijk om nee te zeggen als hun vader of moeder hulp nodig heeft, omdat ze als kind een grote verantwoordelijkheid voelen. Hun ouders hebben zo lang voor hen gezorgd, nu is het tijd om iets terug te doen. Of ze voelen zich schuldig: 'Als ik vanavond op de bank ga liggen, zit mijn vader alleen thuis'. Daardoor gaan ze ongemerkt over hun eigen grenzen heen en raken uitgeput, waardoor ze uiteindelijk voor niemand meer iets kunnen betekenen. Dat is natuurlijk niet de bedoeling van zorgen voor een ander."
Het beste voor je ouders
"Ga daarom goed bij jezelf te rade: tot waar wil ik gaan? Waar voel ik me goed bij? Benader het praktisch: wat is haalbaar? Zeg dit ook tegen je ouder(s): 'Ik weet dat je het fijn vindt als ik elke dag kom, maar dat lukt mij gewoon niet'. Idealiter ga je met eventuele broers en zussen om tafel zitten en verdelen jullie de zorg. Kijk daarbij niet naar het aantal uur per persoon, maar naar waar ieders kracht ligt. Misschien vind jij het niet prettig om je moeder dagelijks te wassen, maar wil je wel wekelijks haar was doen. En wellicht is het mogelijk om bepaalde zorgtaken uit te besteden aan professionals. Daar hoef je je niet schuldig over te voelen, als kind doe je wat het beste is voor je ouders. Net als zij vroeger voor jou."