Erdogan wil Finland en Zweden niet bij NAVO: 'Het is pure chantage'

1. Kan Erdogan in zijn eentje voorkomen dat Finland en Zweden lid worden?

Ja, is het simpele antwoord, zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "De NAVO bestaat nu uit dertig landen en alle dertig moeten instemmen met een uitbreiding van het Noord-Atlantische militaire bondgenootschap. Erdogan dreigt van zijn vetorecht gebruik te maken en in theorie kan hij dat doen."

Wat Erdogan betreft nemen Finland en Zweden geen duidelijke positie in tegen terreurorganisaties. "Daarom kunnen we tijdens dit proces geen ja zeggen", zei hij.

2. Waarom doet Erdogan dit?

"Het is pure chantage", zegt Turkije-expert Erik-Jan Zürcher. De emeritus hoogleraar noemt Erdogan een meester in het zien van kansen. "Als zijn bondgenoten een groot probleem hebben, maakt hij gebruik van dat moment van zwakte. Hij dwingt het westen om met hem aan tafel te zitten en aan Turkije toezeggingen te doen. Het is intimidatie maar wel heel doordracht."

Ook nu ziet Erdogan een kans. "Het is een enorme nederlaag voor de NAVO als de aansluiting van Finland en Zweden niet door kan gaan, en een triomf voor Poetin. Dat kan het westen zich niet veroorloven." Daar komt bij, er is haast geboden. "Tijdsdruk is een extra factor. Hoe langer het aansluitingsproces duurt, hoe meer risico Scandinavië loopt."

Zürcher ziet een sterke parallel met de vluchtelingencrisis. "Op het hoogtepunt kwamen er vanuit Turkije duizenden mensen per dag naar Europa. Ook toen had Erdogan een groot drukmiddel in handen, en kon zo de deal met de Europese Unie sluiten. Dat leverde zijn land miljarden op." Die liggen hem nu mogelijk opnieuw in het verschiet.

Met zijn actie speelt Erdogan zich ook in de kijker bij Rusland, zegt Zürcher. "Hij heeft Poetin iets te bieden, want Turkije kan de boel flink vertragen. Erdogan kan voor Rusland op korte termijn enorm waardevol zijn." Volgens Zürcher hecht Erdogan daar veel waarde aan. "Hij is een machtspoliticus tot in zijn vingertoppen."

3. Waarom begint Erdogan over de PKK?

"De PKK is voor Turkije staatsvijand nummer 1, en dat al veertig jaar", zegt Zürcher. De extreemlinkse Koerdische beweging werd eind jaren 70 opgericht en schuwt geen geweld om hun droom van een eigen staat na te streven, denk daarbij aan veel bomaanslagen. Turkije ziet volgens Zürcher de PKK als een fundamentele bedreiging van de Turkse eenheid en het leger valt de groepering geregeld aan, recent nog in de bergen van Noord-Irak.

Europese Unie en VS zien PKK ook als terreurorganisatie

Ook de Europese Unie (dus ook Nederland) en de Verenigde Staten zien de PKK al twintig jaar als een terreurgroep. De beweging staat op de officiële terreurlijst. Dat houdt in dat tegoeden zijn bevroren en dat er aangescherpte strafmaatregelen kunnen worden genomen.

PKK-leider vast in 'Alcatraz' van Turkije

De Europese Unie heeft wel voorkomen dat de leider van de PKK, Abdullah Öcalan, de doodstraf kreeg. Zou Öcalan toch worden opgehangen, dan zou het Turkse toetredingsproces tot de EU direct worden gestopt.

Abdullah Öcalan werd in 1999 door Turkije opgepakt en zit nu een levenslange gevangenisstraf uit. 10 jaar lang was hij de enige gevangene op het zwaar bewaakte eiland Imrali, gelegen in de zee van Marmara. De gevangenis op het eiland kun je zien als het Alcatraz van Turkije. Sinds 2009 zitten naast Öcalan ook vijf andere leden van de PKK op het eiland opgesloten.

De PKK heeft volgens Erdogan dus ook vrij spel in Zweden en Finland. "Het klopt wel dat er in die landen relatief veel Koerden wonen, met name in Zweden. Er is een heel grote groep Turkse immigranten", vertelt Zürcher.

Net als in veel Europese landen is volgens de hoogleraar ook de PKK actief in Zweden, onder meer via zusterorganisaties. "Dat is het punt waar het nu vooral over gaat. Zweden houdt die organisaties wel degelijk in de gaten, maar er is van oudsher sympathie voor de Koerdische zaak. Meer dan in Nederland. Hier bestaat de grote meerderheid van de Turkse diaspora vooral uit soennitische Turken, de achterban van Erdogan. Dat is in Zweden niet het geval."

4. Wat moet de NAVO doen?

Zweden en Finland willen in Turkije overleg voeren, maar met praten koop je niks, vindt Erdogan vooralsnog. Hij heeft het diplomatieke gebaar tot nu toe afgewezen. "Erdogan gaat het waarschijnlijk heel hoog opspelen", vermoedt Zürcher. "Hij wil actie zien, en zal bijvoorbeeld eisen dat Zweden en Finland alle 'anti Turkse-organisaties' zullen verbieden. Maar die zullen daar geen gehoor aan geven, daar is totaal geen draagvlak voor."

Signalen voor een akkoord zijn er nog niet, ziet Fons Lambie. "De verwachting op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel is dat Turkije uiteindelijk wel zal instemmen. "Naar de buitenwereld is Erdogan vrij stevig in zijn verzet, maar reken maar dat NAVO-landen als de Verenigde Staten of bijvoorbeeld Zweden en Finland zelf proberen om Turkije op de een of andere manier tevreden te stellen. Maar hoe precies, is nog de vraag."

Zürcher verwacht dat het uiteindelijk zal aankomen op geld. "Via bemiddeling van de Amerikanen en landen uit de Europese Unie zal Turkije afgekocht kunnen worden. Denk aan miljarden aan Zweedse investeringen."

5. Kan Turkije niet uit de NAVO? Of definitief nooit bij de EU?

Een streep zetten door een toekomstig EU-lidmaatschap maakt weinig indruk, denkt Zürcher. "Dat proces ligt toch al grotendeels stil. Niemand gelooft daar eigenlijk in, dus dat is niet meer een sterk wapen." Het andere potentiële drukmiddel, Turkije uit de NAVO zetten om Finland en Zweden welkom te heten, zal ook niet gebeuren. "Daar heeft niemand baat bij. Omdat het een grote strategische overwinning voor Rusland zal zijn, en je verliest een enorm groot NAVO-leger."

Daar is absoluut geen sprake van", concludeert ook Fons Lambie. "Regelmatig zijn er irritaties en meningsverschillen tussen Turkije en andere NAVO-landen. Maar Turkije blijft een belangrijk land. Het ligt strategisch tussen Europa en het Midden-Oosten en politiek gezien willen Westerse landen graag Erdogan bij het bondgenootschap houden."